Gaiplik, bir kişinin kaybolması sonucu ölümünün kesin olarak tespit edilememesi hâlinde, kişinin ölü kabul edilmesi durumudur. Türk Medeni Kanunu’na göre, kaybolan kişinin ölümü hakkında kuvvetli şüpheler varsa, bu kişi gaip kabul edilerek hukuki sonuçlar bağlanır. Bu düzenleme, özellikle miras, mal paylaşımı ve hukuki haklar açısından önemli bir yer tutar.

Türk Medeni Kanunu’nda Gaiplik

Türk Medeni Kanunu’nun 32. maddesine göre, bir kişi ölüm tehlikesi içinde kaybolmuş ya da uzun süre boyunca kendisinden haber alınamamışsa ve ölüm ihtimali kuvvetli ise, hakları ölüme bağlı olan kişilerin başvurusu üzerine mahkeme, kaybolan kişinin gaipliğine karar verebilir. Gaiplik kararı, kaybolan kişinin hukuki durumunu netleştiren ve onun haklarının ölü kabul edilerek kullanılması için önemli bir adım olur.

Gaiplik Kararının Verilebilmesi İçin Gerekli Şartlar

Gaiplik kararının verilmesi için belirli şartlar gerekmektedir:

Gaiplik Kararı Verilebilmesi İçin Gerekli Şartlar

Türk Medeni Kanunu’na göre, gaiplik kararının verilmesi için belirli şartlar gereklidir:

  1. Kaybolma Durumu veya Uzun Süre Haber Alınamama: Gaiplik kararı, iki durumdan birinde verilebilir:
    • Ölüm tehlikesi içinde kaybolma: Kişi, hayatı tehlikede olarak kaybolmuşsa ve kesin ölüm durumu ortaya çıkmamışsa, ancak kaybolduğu durumun ölümle sonuçlanmış olma ihtimali güçlü ise, bu durumda gaiplik kararı verilebilir.
    • Uzun Süre Haber Alınamama: Bir kişiden uzun bir süre boyunca (genellikle 5 yıl) haber alınamıyorsa ve kaybolan kişiden herhangi bir iz bulunamıyorsa, mahkeme bu kişinin gaipliğine karar verebilir.
  2. Zaman Aralığı: Gaiplik kararının verilebilmesi için, ya kaybolma durumunun üzerinden en az bir yıl geçmiş olmalı ya da son haber alındığı tarihten itibaren en az beş yıl geçmelidir.
  3. İlan Süreci ve Araştırmalar: Gaiplik kararı talep edilmeden önce, mahkeme kaybolan kişi hakkında bilgi sahibi olan kişileri, belirli bir süre zarfında usulüne uygun şekilde bilgilendirmeleri için ilanla çağırır. Bu ilan süresi, ilk ilanın yapıldığı günden itibaren en az altı ay sürmelidir. Ayrıca mahkeme, nüfus müdürlüğü, kolluk kuvvetleri ve ilgili diğer kurumlardan gerekli araştırmaları yaparak kaybolan kişinin durumunu araştırır.
  4. Gaiplik Kararının İptali: Eğer kaybolan kişi ilan süresi içinde ortaya çıkarsa ya da kaybolan kişinin öldüğü tespit edilirse, gaiplik talebi düşer. Yani, kaybolan kişinin durumu netleşirse, mahkeme tarafından gaiplik kararı verilmesi engellenmiş olur. Ancak, ikinci bir ilan yapılmadan gaiplik kararı verilemez.

Gaiplik Sonrası Hukuki Durum ve Miras Hakkı

Gaiplik kararı verildikten sonra, kaybolan kişi ölü kabul edilir ve onun mirası ya da hukuki hakları ölümüne bağlı haklar gibi kullanılabilir. Ancak kaybolan kişinin malvarlığı ve miras paylaşımı ile ilgili özel durumlar söz konusudur:

  1. Tereke Mallarının Teslimi İçin Güvence: Gaiplik kararı verilmiş bir kişinin mirasçıları, tereke mallarını teslim almadan önce, ileride ortaya çıkabilecek üstün hak sahiplerine ya da kaybolan kişiye geri verme taahhüdü göstermek zorundadırlar. Bu güvence, kaybolan kişinin durumuna göre şu sürelerle belirlenir:
    • Beş yıl: Ölüm tehlikesi içinde kaybolan kişiler için beş yıl süresince güvence verilir.
    • Onbeş yıl: Uzun süre haber alınamayan kişiler için onbeş yıl süresince güvence verilmesi gerekir. Bu güvence süresi, kaybolan kişinin yüz yaşına kadar geçerli olur.
  2. Gaiplik Durumunda Miras Payı ve Teslimi: Gaiplik kararı verildikten sonra kaybolan kişinin mirası resmen yönetilmeye başlanır. Eğer kaybolan kişi sonradan ortaya çıkarsa, mirasçılar yeniden hak sahipliği durumunu gözden geçirebilir. Bu durumda, kaybolan kişinin malvarlığı ve hakları ilgili yasal prosedürlere göre geri verilebilir.
  3. Gaiplik Durumunda Devlete Geçen Miras: Eğer kaybolan kişinin durumu kesinleşmezse ve belirli bir süre (on yıl) boyunca kaybolan kişinin malvarlığı resmen yönetilirse ya da kaybolan kişi yüz yaşına ulaşırsa, Hazine talebi üzerine gaipliğine karar verilir. Bu durumda, kaybolan kişinin mirası devlete geçer.
  4. Mirasçıların Geri Verme Yükümlülüğü: Gaiplik kararı verilmiş bir kişinin mirasını teslim alanlar, bu malları geri vermekle yükümlüdürler. İyiniyetli olanlar, geri verme yükümlülükleri süresince zamanaşımı kurallarına tabi olurlar.

Gaiplik ve Evlilik Durumu

Gaiplik kararı verilmiş bir kişinin evliliği, sadece gaiplik kararı ile sona ermez. Evliliğin sona ermesi için eşin, gaiplik başvurusu ile birlikte ya da ayrıca açacağı dava ile evliliğin feshini talep etmesi gerekir. Yani, gaipliğine karar verilen kişinin eşinin evliliği sonlandırabilmesi için ayrı bir başvuru yapması ya da dava açması gerekmektedir.

Gaiplik Kararına İlişkin Davalarda Dikkat Edilmesi Gerekenler

Gaiplik kararının verilmesi sürecinde dikkat edilmesi gereken birkaç önemli husus bulunmaktadır:

  1. Cumhuriyet Savcısının Yetkisi: Cumhuriyet savcısının, gaiplik davası açma yetkisi bulunmamaktadır. Gaiplik talebi, ilgili kişiler tarafından yapılır.
  2. İkinci İlan Yapılmalıdır: Gaiplik kararının verilmesi için mutlaka ikinci bir ilan yapılması gerekmektedir. İkinci ilan yapılmadan gaiplik kararı verilmemelidir.
  3. Ölmüş Kişi İçin Gaiplik Kararı Verilemez: Gaiplik kararı yalnızca kaybolan kişiler için verilebilir. Ölmüş bir kişi hakkında gaiplik kararı verilemez.
  4. Uzun Süre Haber Alınamama Durumu: Gaiplik kararı verilebilmesi için, kaybolan kişi hakkında uzun süredir haber alınamaması ve ölümünün kuvvetli bir şekilde şüpheli olması gerekir.
  5. Dava Hasımsız Açılmalıdır: Gaiplik davası, nüfus ya da Hazine’ye karşı yöneltilerek açılmamalıdır. Gaiplik davaları hasımsız olarak açılmalıdır.
  6. Zamanaşımı Yoktur:Gaiplik davaları, zamanaşımına tabi değildir. Bu, gaiplik kararının her zaman açılabileceği anlamına gelir. Bir kişi kaybolmuşsa ve onun ölüm durumu hakkında kuvvetli şüpheler varsa, bu dava herhangi bir zaman diliminde açılabilir.
  7. Davacı ve Davalılar: Gaiplik kararı verilmesine ilişkin davaların davacıları, hakları ölüme bağlı olan kişilerdir. Bu kişiler, kaybolan kişinin mirasçıları, eşleri veya kendileri lehine vasiyetname düzenlenen kişiler olabilir. Gaiplik davalarında, davalı bulunmamaktadır. Zira dava hasımsız açılır.
  8. Görevli Ve Yetkili Mahkeme: Gaiplik davalarındaki görevli mahkeme, Sulh Hukuk Mahkemesi‘dir. Sulh hukuk mahkemesi, çekişmesiz yargı işlerinde görevli olan mahkemedir.Yetkili mahkeme ise, kaybolan kişinin Türkiye’deki son yerleşim yeri ya da nüfus kayıtlarındaki yerleşim yeridir. Eğer kaybolan kişi Türkiye’de hiç yerleşmemişse veya kaybolan kişinin nüfus kaydı yoksa, yetkili mahkeme, kaybolan kişinin anasının ya da babasının kayıtlı olduğu yer mahkemesi olacaktır.

Sonuç

Gaiplik, bir kişinin kaybolması durumunda hukuki belirsizliklerin ortadan kaldırılmasına yönelik bir düzenlemedir. Türk Medeni Kanunu, gaiplik kararının verilmesi için belirli şartlar ve prosedürler belirlerken, bu karar sonrası kaybolan kişinin mirası, malvarlığı ve hukuki hakları da çeşitli kurallara göre yönetilir. Gaiplik kararı, sadece miras ve mal paylaşımı değil, aynı zamanda kişinin evliliği gibi diğer hukuki durumlar üzerinde de etkilidir. Gaiplik davalarında dikkat edilmesi gereken önemli unsurlar, sürecin doğru bir şekilde yönetilmesine olanak tanır.