İdari dava, idarenin yaptığı bir işlem, verdiği bir karar veya uygulama karşısında, bireylerin, idarenin hukuk kurallarına aykırı bir davranışta bulunduğunu ileri sürerek başvurduğu bir hukuki yoldur. İdari davalarda, idarenin gerçekleştirdiği işlemlerden hukuka aykırılık söz konusu olduğunda, bu işlemlerin iptali veya tazmini talep edilebilir. İdari dava açabilmek için, davacının zarar gördüğü bir durumun varlığı gereklidir.
İdari davalar, sadece hukuka aykırı işlemlerin ortadan kaldırılmasını hedeflemekle kalmaz, aynı zamanda kamu gücünü kullanan idarenin keyfi ve haksız işlemleri karşısında bireylerin haklarını savunmalarını sağlar.
İdari Dava Türleri
İdari davalar, içeriklerine ve amacına göre farklı türlerde olabilir. Temelde iki ana dava türü bulunur:
1. İptal Davası
İptal davası, idarenin yapmış olduğu bir işlemin veya almış olduğu kararın hukuka aykırı olduğunun iddia edilmesi durumunda açılan bir davadır. İptal davası ile, idarenin ilgili işleminin veya kararının hukuka uygun olup olmadığının denetlenmesi talep edilir. Bu tür davalarda, idari işlem, iptal edilmesi talep edilen eylem ya da karar, mahkeme tarafından incelenir ve hukuka aykırılık tespit edilirse işlem iptal edilir.
İptal davasının açılabilmesi için, idarenin işleminin kesinleşmiş olması gerekir. Kesinleşmiş bir karar olmadan iptal davası açılamaz. Ayrıca, iptal davası açacak kişinin, karar veya işlemden doğrudan etkilenmiş olması (yani hukuki menfaati bulunması) gereklidir.
2. Tam Yargı Davası
Tam yargı davası, idarenin gerçekleştirdiği bir eylem sonucu bireyin haklarının ihlali durumunda, birey tarafından zararının tazmini için açılan bir davadır. Bu davada, kişinin uğradığı zararın karşılanması talep edilir. Tam yargı davasında, idarenin yaptığı işlem sonucu oluşan maddi ya da manevi zararların tazmin edilmesi amaçlanır.
Tam yargı davaları, özellikle kamusal hizmetlerden yararlanamama, kamusal görevden çıkarılma, iş kazaları ve ihmaller gibi durumlarda gündeme gelir. Bu davaların sonunda, mahkeme zarar tespitine karar verir ve idare, mahkeme kararına uygun olarak zararı tazmin eder.
İdari Dava Açma Koşulları
İdari dava açılabilmesi için bazı hukuki koşulların sağlanması gerekir. Bu koşullar, dava açacak kişinin ve dava konusu olan işlemin niteliğiyle ilgilidir.
1. Hukuki Menfaat
İdari dava açacak kişinin, dava konusu olan işlemlerden doğrudan etkilenmiş ve zarar görmüş olması gerekir. Bu, hukuki menfaat olarak tanımlanır. Hukuki menfaat, bir kişinin, idarenin yaptığı işlem veya karar nedeniyle bir zarar gördüğünü ve bu zararın giderilmesi için dava açmak gerektiğini belirten bir durumdur. Örneğin, idari bir para cezası almış bir kişi, bu cezaya karşı dava açabilir.
2. İdari İşlemin Kesinleşmiş Olması
Bir idari işlemin, iptal davasına konu olabilmesi için, kesinleşmiş olması gerekmektedir. Bu, idarenin işlem veya kararının son halini almış olması anlamına gelir. Eğer işlemin temyiz edilmesi veya başka bir başvuru yolu varsa, dava açılmadan önce bu yollar tükenmelidir. Ancak, bazı özel durumlarda, idari işlemin uygulamaya başlanması öncesinde de dava açılabilir ve yürütmenin durdurulması talep edilebilir.
3. İtiraz Yolu
Bazı idari işlemlere karşı, dava açmadan önce itiraz yolu kullanılmalıdır. Bu itiraz yolu, idari işlemin iptaline dair yapılan başvuru prosedürüdür. Eğer itiraz başvurusu reddedilmişse, bu işlem üzerinden dava açılabilir. Bazı durumlarda ise doğrudan dava açma hakkı bulunabilir.
4. Başvuru Süresi
İdari davalar, genellikle işlemin tebliğinden itibaren 60 gün içinde açılmalıdır.İvedi yargılama usulünde idari dava açma süresi ise 30 gün olup ilk inceleme süresi 7 gün, savunma süresi ise tebliğden itibaren 15 gündür. Merkezi sınavlara ilişkin davalarda bu süre 10 gündür.
Bu süre,iptal davalarında zımni ret süresinin dolması, yahut idari işlemin tebliğ edilmesiyle başlar.
İdari Dava Açma Süreci
İdari dava açma süreci, belirli adımları takip eder. Aşağıda, idari dava nasıl açılır, adım adım açıklanmıştır.
1. Dava Dilekçesinin Hazırlanması
İdari dava açmak için, dava dilekçesi hazırlanması gereklidir. Bu dilekçede, davanın konusu, davacının idareye karşı talepleri ve dava gerekçeleri açık bir şekilde belirtilir. Dava dilekçesinde şu unsurlar bulunmalıdır:
- Davacının kimlik bilgileri,
- İdari işlemin detaylı açıklaması,
- İlgili yasa veya düzenlemeler,
- Davacının hukuki menfaati,
- İdari işlemin hukuka aykırı olduğu gerekçeler.
Dava dilekçesinin düzgün hazırlanması, davanın başarılı bir şekilde görülmesinde çok önemlidir.
2. Dava Mahkemesi
İdari davalar, idari yargı kapsamında görülür. İdari yargı, özel bir yargı alanıdır ve davalar idare mahkemelerinde görülür. İdari dava açmak için, ilgili idari işlemin yapıldığı yerin idari mahkemesine başvurulur. Eğer dava, yönetmeliğin iptali gibi daha büyük idari organları kapsıyorsa, Danıştay gibi üst düzey mahkemelerde görülebilir.
3. Mahkemeye Başvuru ve Ücret
Dava dilekçesinin hazırlanıp mahkemeye sunulmasının ardından, idari dava için belirli bir başvuru harcı ödenmelidir. Mahkemeye yapılan başvuruda harç ve masrafların ödenmesi gereklidir. Harç ödenmeden dava açmak mümkün değildir. Harç ve yargılama giderleri ise her yıl Adalet Bakanlığınca yeniden belirlenir.
4. Mahkeme İncelemesi ve Karar
Kural olarak idari davalarda duruşma olmaz. Tarafların talebi ile dava duruşmalı olarak da görülebilir. İdare mahkemelerinde re’sen araştırma ilkesi bulunduğu için davacının sunduğu delillere bağlı değildir. Mahkeme bizzat kendisi de araştırma yapabilir. İdari davalarda mahkemenin vereceği karar, işlemin iptali, zararın tazmini ya da davanın reddi şeklinde olabilir. Mahkemenin kararına itiraz edilebilir ve belirli şartlar altında istinaf/temyiz yoluna başvurulabilir.
Sonuç ve İdari Davaların Önemi
İdari davalar, idarenin keyfi ve hukuka aykırı işlemleri karşısında bireylerin haklarını savunabilmesini sağlayan önemli bir hukuk aracıdır. Bu davalar sayesinde, kamu gücünü kullanan idarenin uygulamalarının denetlenmesi ve yargı denetiminden geçmesi sağlanır. İdari dava açma süreci, karmaşık olabilir ve doğru bilgi gerektirir, ancak hukuki olarak önemli hakları korumak için bu yola başvurulabilir.
