Sözleşme Nedir?

Sözleşme, en basit anlatımıyla iki veya daha fazla kişi arasında karşılıklı hak ve yükümlülükler doğuran bir anlaşmadır. Bu anlaşma, hukuki bir bağ oluşturur ve tarafların bu bağa uyması beklenir.

Sözleşmenin Temel Özellikleri

  • İrade Birliği: Sözleşme, tarafların kendi özgür iradeleriyle yapılmış olmalıdır. Yani, taraflar sözleşmeye zorlanmış veya kandırılmış olmamalıdır.
  • Karşılıklılık: Genellikle sözleşmelerde her iki taraf da bir şeyler verir ve bir şeyler alır. Bu, maddi veya manevi bir değer olabilir.
  • Hukuki Bağ: Sözleşme, taraflar arasında hukuki bir ilişki kurar. Bu ilişki, sözleşmede belirtilen şartlara göre düzenlenir.
  • Sözleşme Özgürlüğü: Taraflar, kanunlara aykırı olmamak kaydıyla, kendi sözleşmelerini özgürce şekillendirebilirler.

Sözleşme Türleri

Sözleşmeler, konu edilene göre birçok farklı türde olabilir. Bunlardan bazıları:

  • Satım Sözleşmesi: Bir malın karşılığında para verilmesi.
  • Kira Sözleşmesi: Bir malın belirli bir süreliğine karşılığında kullanılması.
  • İş Sözleşmesi: Bir işin karşılığında ücret alınması.
  • Taahhüt Sözleşmesi: Belirli bir işin yapılması veya bir hizmetin verilmesi.

Sözleşmenin Önemi

Sözleşmeler, günlük hayatımızda ve ticari ilişkilerde son derece önemlidir. Çünkü:

  • Hukuki güvenliği sağlar: Tarafların haklarını ve yükümlülüklerini belirleyerek olası anlaşmazlıkları önler.
  • Ticari ilişkileri kolaylaştırır: Taraflar arasındaki işbirliğini düzenler ve güvenilir bir ortam oluşturur.
  • Ekonomik hayatın düzenlenmesine katkı sağlar: Mal ve hizmetlerin üretimi, dağıtımı ve tüketimi sözleşmeler aracılığıyla gerçekleşir.

Sözleşme Yaparken Nelere Dikkat Edilmelidir?

  • Yazılı yapılması: Sözleşmenin yazılı olması, kanıtlama açısından önemlidir.
  • Net ve anlaşılır olması: Sözleşmede yer alan tüm hükümler açık ve net bir şekilde ifade edilmelidir.
  • Tüm tarafların imzalaması: Sözleşme, tüm taraflar tarafından imzalanmalıdır.
  • Kanunlara uygun olması: Sözleşme, ilgili kanunlara aykırı olmamalıdır.

Sözleşme Türleri

Sözleşmeler, hayatımızın her alanında karşımıza çıkan, hukuki olarak bağlayıcı anlaşmalardır. Bu anlaşmalar, tarafların hak ve yükümlülüklerini belirler. Sözleşmelerin türleri, konu edilene ve tarafların amacına göre oldukça çeşitlilik gösterir.

Genel olarak sözleşme türleri şu şekilde sınıflandırılabilir:

1. Mülkiyet Hakkını Geçirmeye Yönelik Sözleşmeler

  • Satış Sözleşmesi: Bir malın karşılığında para verilmesi.
  • Bağışlama Sözleşmesi: Bir malın karşılıksız olarak verilmesi.
  • Trampa (Takas) Sözleşmesi: İki malın karşılıklı olarak değiştirilmesi.

2. Kullandırmaya Yönelik Sözleşmeler

  • Kira Sözleşmesi: Bir malın belirli bir süreliğine karşılığında kullanılması.
  • Ariyet (Kullandıkça Ödünç) Sözleşmesi: Bir malın belirli bir süreliğine ücretsiz olarak kullanılması.
  • Karz (Ödünç) Sözleşmesi: Para veya başka bir şeyin belirli bir süreliğine ücretsiz olarak verilmesi.

3. İş Görme Sözleşmeleri

  • İş Sözleşmesi: Bir işin karşılığında ücret alınması.
  • Taahhüt Sözleşmesi: Belirli bir işin yapılması veya bir hizmetin verilmesi.
  • Komisyon Sözleşmesi: Bir başkası adına iş yapılması ve karşılığında komisyon alınması.

4. Teminat Sözleşmeleri

  • Kefalet Sözleşmesi: Bir borcun ödenmemesi durumunda borçlunun yerine borcu ödemeyi taahhüt etmek.
  • Rehin Sözleşmesi: Borcun güvencesi olarak bir malın teminat gösterilmesi.

5. Diğer Sözleşme Türleri

  • Sigorta Sözleşmesi: Bir zarar karşılığında prim ödenmesi.
  • Bankacılık Sözleşmeleri: Banka ile müşteri arasındaki ilişkiyi düzenleyen sözleşmeler.
  • Uluslararası Sözleşmeler: Devletler veya uluslararası kuruluşlar arasında yapılan anlaşmalar.

Sözleşmelerde Haksız Şartlar

Sözleşmeler, tarafların hak ve yükümlülüklerini belirleyen hukuki anlaşmalardır. Ancak, bazı sözleşmelerde taraflar arasında güç dengesizliği nedeniyle, özellikle tüketici sözleşmelerinde, tüketicinin aleyhine olan ve haksız kabul edilen şartlar yer alabilir. Bu tür şartlar, haksız şart olarak adlandırılır.

Haksız Şart Nedir?

Tüketici Hukuku’na göre haksız şart, tüketiciyle müzakere edilmeden sözleşmeye dâhil edilen ve tarafların sözleşmeden doğan hak ve yükümlülüklerinde dürüstlük kuralına aykırı düşecek biçimde tüketici aleyhine dengesizliğe neden olan sözleşme şartıdır.  

Haksız şartın temel özellikleri:

  • Müzakere edilemezlik: Tüketici, sözleşme şartlarını etkileme imkanı bulamamıştır.
  • Dengesizlik: Şart, tüketici aleyhine aşırı bir yükümlülük getirebilir veya tüketicinin haklarını aşırı derecede kısıtlayabilir.
  • Dürüstlük kuralına aykırılık: Şart, dürüstlük ve iyi niyet ilkelerine aykırıdır.

Haksız Şartların Örnekleri

  • Tüketicinin sözleşmeyi feshetme hakkının sınırlandırılması: Tüketicinin, sözleşmeyi haksız bir durum olduğunda feshetme hakkının kısıtlanması.
  • Tüketicinin sorumluluğunun genişletilmesi: Tüketicinin, sözleşmeden doğan her türlü zararı karşılamakla yükümlü tutulması.
  • Tek taraflı fesih hakkının satıcıya verilmesi: Satıcının, herhangi bir sebep göstermeksizin sözleşmeyi tek taraflı olarak feshedebilmesi.
  • Cezai şartların aşırı olması: Sözleşmenin ihlali durumunda ödenecek cezanın, ihlalin ciddiyetine göre orantısız olması.

Haksız Şartların Hukuki Sonuçları

Haksız şartlar, Türk Hukuku’nda geçersizdir. Yani, bu şartlar sözleşmenin diğer hükümlerini etkilemeden hükümsüz sayılır. Tüketici, haksız şartı içeren bir sözleşme yapmış olsa bile, bu şarttan kaynaklanan herhangi bir yükümlülüğü yerine getirmek zorunda değildir.

Sözleşme Feshi

Sözleşme feshi, tarafların karşılıklı anlaşması veya belirli hukuki nedenlerle yürürlükteki bir sözleşmenin sona erdirilmesi işlemidir. Sözleşmelerin yapısı, içeriği ve tarafların iradesi göz önüne alındığında, fesih nedenleri ve sonuçları sözleşmeden sözleşmeye değişiklik gösterebilir.

Sözleşme Feshi Nedenleri

Sözleşme feshi, genellikle şu nedenlerle gerçekleşir:

  • Sözleşmede belirtilen fesih nedenlerinin gerçekleşmesi: Taraflar, sözleşmede belirli koşulların gerçekleşmesi durumunda sözleşmenin feshedilebileceğini kararlaştırabilirler.
  • Tarafların karşılıklı anlaşması: Taraflar, sözleşmeyi herhangi bir hukuki engel olmaksızın karşılıklı anlaşarak feshedebilirler.
  • Haklı sebep: Sözleşmenin ifası imkansız hale gelmesi, diğer tarafın sözleşmeyi ihlal etmesi gibi haklı sebepler sözleşmenin feshi için yeterli olabilir.
  • Kanuni sebepler: Kanunda belirtilen hallerde, sözleşme yargı kararı veya idare makamlarınca feshedilebilir.

Sözleşme Feshi Türleri

  • Olağan Fesih: Sözleşmede belirtilen süre dolduğunda veya tarafların bildirimde bulunması üzerine gerçekleşen fesihtir.
  • Olağanüstü Fesih: Sözleşmenin ihlali, ifanın imkansızlaşması gibi haklı sebeplerle yapılan fesihtir.
  • Yargı Kararıyla Fesih: Mahkeme kararı ile sözleşmenin feshi.

Sözleşme Feshi Sonuçları

Sözleşme feshi, tarafların hak ve yükümlülüklerini etkiler. Fesih sonucunda:

  • Taraflar, sözleşmedeki karşılıklı borçlarından kurtulur.
  • Feshe neden olan taraf, diğer tarafa zarar vermişse tazminat yükümlülüğü doğabilir.
  • Sözleşmede fesih halinde uygulanacak hükümler varsa, bu hükümler geçerli olur.

Sözleşme Feshi Sırasında Dikkat Edilmesi Gerekenler

  • Sözleşmenin içeriği: Fesih için hangi koşulların aranacağı, fesih bildiriminin nasıl yapılacağı gibi hususlar sözleşmede belirtilmiş olabilir.
  • Fesih bildirimi: Fesih bildirimi, yazılı olarak yapılmalı ve diğer tarafa tebliğ edilmelidir.
  • Fesih nedenleri: Fesih için ileri sürülen nedenlerin geçerli olup olmadığı hukuki olarak değerlendirilmelidir.
  • Tazminat: Fesih nedeniyle ortaya çıkan zararların tazmini için gerekli işlemler yapılmalıdır.

Sözleşmenin İptali

Sözleşmenin iptali, bir sözleşmenin başlangıçtan itibaren hiç var olmamış sayılması anlamına gelir. Sözleşme feshinden farklı olarak, iptal edilen sözleşme, sanki hiç yapılmamış gibi kabul edilir.

Sözleşme Neden İptal Edilir?

Sözleşme iptalinin en yaygın nedenleri şunlardır:

  • Sözleşmenin hukuki olarak geçersiz olması: Sözleşmenin konusu veya şekli kanuna aykırı ise, ya da tarafların hukuki ehliyeti yoksa sözleşme iptal edilebilir.
  • Hile veya yanıltma: Bir taraf, diğerini yanıltarak veya hile ile sözleşmeye girmesini sağlamışsa, mağdur olan taraf sözleşmeyi iptal edebilir.
  • Tehdit veya zorlama: Bir taraf, diğerini tehdit veya zorlayarak sözleşmeye girmesini sağlamışsa, sözleşme iptal edilebilir.
  • Batan şart: Sözleşmenin temelini oluşturan bir şartın gerçekleşmemesi durumunda sözleşme iptal edilebilir.

Sözleşme İptalinin Sonuçları

Sözleşme iptal edildiğinde:

  • Taraflar, sözleşmeden doğan hak ve yükümlülüklerinden kurtulur.
  • İptal edilen süre zarfında elde edilen veya harcanan faydalar geri istenebilir.
  • İptal nedeniyle zarara uğrayan taraf, diğer taraftan tazminat talep edebilir.

Sözleşme İptali ile Fesih Arasındaki Fark

  • Sözleşme iptali: Sözleşmenin başlangıçtan itibaren hiç var olmamış sayılmasıdır.
  • Sözleşme feshi: Sözleşmenin belirli bir tarihten itibaren sona erdirilmesidir.

Sözleşme İptali İçin Ne Yapılmalı?

Sözleşme iptali için genellikle mahkemeye başvurulması gerekir. Mahkeme, tarafların iddialarını dinleyerek ve delilleri değerlendirerek sözleşmenin iptaline karar verebilir.