I. GİRİŞ
Geleneksel dolandırıcılık yöntemleri, dijitalleşmenin sağladığı anonimite ve hız sayesinde yüksek ölçekli ve karmaşık saldırılara dönüşmüştür. Günümüzde WhatsApp ve Instagram gibi kitle iletişimi ve sosyal etkileşim için tasarlanmış platformlar, organize finansal suçların birincil araçları haline gelmiştir. Bu dönüşüm, mağdur kitlesini genişletmekle kalmamış, aynı zamanda suçun hukuki niteliğini de ağırlaştırmıştır. Dolandırıcılık eylemi, Türk Ceza Kanunu (TCK) kapsamında, hileli davranışlarla bir kişiyi yanıltarak kendisine veya üçüncü bir kişiye haksız menfaat sağlamak ve mağdurun malvarlığında zarar oluşturmak şeklinde tanımlanır. Dijital ortamlarda, bu zarar sadece doğrudan finansal kayıp değil; aynı zamanda kimlik hırsızlığı, şantaj ve kişisel verilerin yasa dışı ele geçirilmesi gibi çok boyutlu riskleri de içermektedir.
Türkiye Bağlamında Siber Suç İstatistikleri
Türkiye, aktif sosyal medya kullanıcı sayısı ve dijital erişim yoğunluğu bakımından önemli bir büyüklüğe sahiptir. Ülke genelinde 303 milyon aktif sosyal medya hesabı bulunmaktadır. Bu durum, dolandırıcılar için muazzam bir hedef kitle ve saldırı yüzeyi oluşturmaktadır. Bilişim suçlarına ilişkin istatistikler, bu tehdidin ciddiyetini açıkça ortaya koymaktadır. Türkiye’deki genel suçların yıllara göre artış oranı olağan bir seyirde olmasına rağmen, bilişim suçlarına ilişkin artış oranları, genel suç artış oranına kıyasla neredeyse on katı bir hızla seyretmektedir. Bu oran, bilişim suçlarının toplumsal bir olgu olarak hızla büyüdüğünü ve mevcut mücadele altyapısı üzerinde büyük bir baskı yarattığını göstermektedir.
Emniyet Genel Müdürlüğü (EGM) Siber Suçlarla Mücadele Daire Başkanlığı verileri, kolluk kuvvetlerinin mücadeledeki yoğunluğunu yansıtmaktadır. 2024 yılı içerisinde 73.895 olayla ilgili birimlerce toplamda 3.639 planlı/plansız operasyon gerçekleştirilmiştir. Bu operasyonlar neticesinde 10.782 şahıs hakkında adli işlem başlatılmış ve 3.908 şahıs tutuklanmıştır. Daha da önemlisi, bu operasyonlarda 8.390.774.009,80 TL (8.3 milyar TL) değerinde para ve malvarlığına el konulmuştur.
Bu verilerin analizi, siber suçla mücadeledeki derin bir ikileme işaret etmektedir: Kolluk kuvvetleri yüksek hacimli operasyonlar yürüterek milyarlarca liralık varlığa el koymak suretiyle ciddi bir caydırıcılık sergilemektedir; ancak, suç hacminin genel suç artış hızının on kat üzerinde seyretmesi, mevcut mücadele kapasitesinin, dijital ortamın hızla genişleyen ve dönüşen doğasına yetişmekte zorlandığını göstermektedir. Bu durum, yasal süreçlerin aşırı yüklenmesine ve mağdurlar için adaletin tecelli etme süresinin uzaması riskine yol açmaktadır. Bu zorluk, teknoloji sağlayıcılarının (Meta gibi) proaktif engelleme önlemlerinin, adli süreçlerin desteklenmesi açısından hayati önem taşıdığını ortaya koymaktadır.
II. HUKUKİ ÇERÇEVE: Bilişim Sistemleri Kullanılarak Nitelikli Dolandırıcılık (TCK 158/1-f)
A. Dolandırıcılık Suçunun Temel Unsurları (TCK 157)
Türk Ceza Kanunu’nun 157. maddesi, dolandırıcılık suçunun basit (temel) şeklini düzenler. Bu suçun temel unsurları; failin hileli davranışlarla bir kişiyi hataya düşürmesi, bu hatanın sonucu olarak mağdurun veya bir başkasının malvarlığı aleyhine bir tasarrufta bulunulması ve failin kendisi ya da üçüncü bir kişi lehine haksız bir yarar sağlamış olmasıdır. Suçun oluşumu için malvarlığı üzerinde bir zarar gerçekleşmesi yeterlidir; zararın az veya çok olmasının hukuki açıdan bir önemi bulunmamaktadır. Basit dolandırıcılık cezası, tipik olarak 1 yıldan 5 yıla kadar hapis ve adli para cezasını öngörür ve yargılamalar çoğunlukla Asliye Ceza Mahkemelerinde yapılır.
B. Nitelikli Dolandırıcılık (TCK 158) ve Sosyal Medya Uygulaması
TCK’nın 158. maddesi, dolandırıcılık suçunun daha ağır cezayı gerektiren nitelikli hallerini düzenler. Bu haller, suçun işlenmesinde kullanılan araç, yöntem veya failin konumundan dolayı tehlikeliliğin artması durumlarında devreye girer. Sosyal medya ve mesajlaşma uygulamaları üzerinden işlenen dolandırıcılık eylemleri büyük çoğunlukla bu kapsamda değerlendirilmektedir.
1. Bilişim Sistemlerinin Kullanılması (TCK 158/1-f)
WhatsApp ve Instagram üzerinden gerçekleştirilen her türlü mali dolandırıcılık (sahte yatırım vaadi, hesap ele geçirme sonrası para talebi vb.), TCK 158/1-f maddesi uyarınca bilişim sistemlerinin araç olarak kullanılması sebebiyle nitelikli hal olarak kabul edilir.
Yargıtay Kriterleri: Yargıtay kararları bu durumu kesinleştirmiştir: Fail ile mağdurun yüz yüze gelmeksizin, tüm sürecin veya sürecin başlangıcının bilişim sistemi (sosyal medya, internet sitesi) üzerinden gerçekleşmesi, suçun TCK 158/1-f kapsamında nitelikli hal olarak kabul edilmesi için yeterlidir. Örneğin, mağdurun dolandırıcının ilanı Instagram’da gördükten sonra bile, faille telefonla görüşerek süreci ilerletmesi bu nitelikli hali ortadan kaldırmaz; zira suçun temeli dijital ortamda atılmıştır.
Bu hukuki standardizasyon, bilişim sistemleri kullanılarak işlenen dolandırıcılıkların ciddiyetini vurgulamaktadır. Dijital hilenin yarattığı zarar, basit dolandırıcılığın ötesinde, yapısal bir tehlike teşkil ettiğinden, yasal sistem bu suçu otomatik olarak ağırlaştırıcı bir unsurla değerlendirmektedir. Bu durum, mağdurlar için adalet arayışında davanın Ağır Ceza Mahkemelerinin görev alanına girmesi anlamına gelir ve ceza tehdidi önemli ölçüde yüksektir.
2. Cezai Yaptırım ve Ağırlaştırıcı Koşullar
Nitelikli dolandırıcılık suçunun cezai yaptırımı, temel olarak 3 yıldan 10 yıla kadar hapis ve adli para cezasıdır. Eğer suç, suç işlemek için teşkil edilmiş bir örgütün faaliyeti çerçevesinde işlenirse, verilecek ceza bir kat artırılmaktadır.
| Kriter | Basit Dolandırıcılık (TCK 157) | Nitelikli Dolandırıcılık (TCK 158) | Sosyal Medya/Bilişim Sistemi (TCK 158/1-f) |
| Temel Yaptırım | 1 yıldan 5 yıla kadar hapis ve adli para cezası | 3 yıldan 10 yıla kadar hapis ve adli para cezası | 3 yıldan 10 yıla kadar hapis ve adli para cezası |
| Yargılama Mercii | Asliye Ceza Mahkemesi | Kural olarak Ağır Ceza Mahkemesi | Ağır Ceza Mahkemesi |
| Şikayet Zorunluluğu | Şikayete bağlı olabilir | Şikayete bağlı değildir, Resen soruşturulur. | Resen (15 yıl zamanaşımı) |
| Örgütlü İşlenme Durumu | Yoktur | Cezada yarıdan bir kata kadar artırım | Cezada artırım uygulanır |
C. Suçun Şikayet ve Zamanaşımı Süreçleri
Nitelikli dolandırıcılık suçu (TCK 158), şikayete bağlı suçlardan değildir; bu suç, savcılık tarafından re’sen (kendiliğinden) soruşturulur. Bu, savcılığın suçu öğrendiği an harekete geçeceği anlamına gelir. Mağdurların şikayet için 6 ay gibi kısa bir süresi bulunmamaktadır. Suçun olağan dava zamanaşımı süresi 15 yıldır. Bu uzun zamanaşımı süresi, mağdurlara kayıplarını fark etmeleri ve hukuki yollara başvurmaları için geniş bir zaman tanısa da, delillerin muhafazası konusunda acil hareket etme zorunluluğunu yaratır.
III. WHATSAPP VE INSTAGRAM ÜZERİNDEN İŞLENEN VURGUN MEKANİZMALARI (MODUS OPERANDI)
Dolandırıcılar, hedef kitlelerine ulaşmak için hem WhatsApp’ın özel mesajlaşma gizliliğini hem de Instagram’ın geniş görsel erişimini kullanmaktadır. Suç mekanizmaları giderek daha sofistike hale gelmektedir.
A. Finansal İstismar Odaklı Dolandırıcılık Türleri
1. Sahte Yatırım ve Kripto Para Vurgunları (Pig Butchering)
Bu tür dolandırıcılıklar, genellikle yüksek ve garantili kâr vaadi üzerine kuruludur. Mağdurlar, sahte yatırım danışmanlığı gruplarına (örneğin I* Bankası genel müdürü veya Ibkr yatırım adı altında) WhatsApp gruplarına davet edilir. İlk aşamada küçük yatırımlarla mağdura güven verilir ve kâr görüntüsü oluşturulur. Güven sağlandıktan sonra, mağdurlar, parayı kripto para platformlarına veya dolandırıcıların kontrolündeki sahte arayüzlere aktarmaya ikna edilir. Bu tür vurgunlar sonucunda Şikayetvar platformunda 2 milyon TL’ye varan kayıplar rapor edilmiştir.
Bu mekanizmalar, çok katmanlı ve çok kanallı bir yapıya sahiptir. Faaliyetler genellikle tanışma uygulamaları (dating apps) veya SMS gibi güvenilirliği düşük kanallarla başlar, ardından sosyal medya ve özel mesajlaşma uygulamalarına (WhatsApp, Telegram) taşınır ve son aşamada kullanıcılar kripto para platformlarına yönlendirilir.
2. Yapay Zeka Destekli ve Görev Tabanlı Dolandırıcılık
Saldırı zincirlerinin evrimi, dolandırıcıların artık yapay zeka (AI) teknolojilerini kullanmaya başladığını göstermektedir. Yapılan operasyonlarda, suç ağlarının hedef kişilere gönderilen ilk mesajlarda ChatGPT gibi üretken yapay zeka araçlarından faydalandığı tespit edilmiştir. Bu durum, klasik “spam” kimlik avı yöntemlerinden çok daha tehlikeli ve ikna edici Hedefli Kimlik Avı kampanyalarının hızla ölçeklenebilmesine yol açmaktadır.
Yaygın yeni bir yöntem ise “görev” tabanlı dolandırıcılıktır. Bu şemalar, TikTok videolarını beğenme veya basit çevrimiçi görevleri tamamlama vaadiyle başlar. Kullanıcıya küçük ödemeler yapılır, böylece güvenilir bir sistem izlenimi yaratılır. Ardından, daha büyük komisyonlar kazanma bahanesiyle büyük yatırım talep eden saadet zincirlerine dönüştürülür.
B. Kişisel Veri ve Kimlik Avı (Phishing) Saldırıları
Kimlik avı, dolandırıcıların, kullanıcıları cihazlarına kötü amaçlı yazılım bulaştırmak veya özel kimlik bilgilerini çalmak için kullandıkları en popüler yöntemdir. Sosyal medyada bu saldırılar iki ana şekilde yoğunlaşır:
- Hedefli Kimlik Avı (Spear Phishing): Dolandırıcılar, sosyal medya profillerinden, gerçekleşmiş veri ihlallerinden veya kamuya açık diğer bilgilerden yararlanarak mağdura özel, güvenilir izlenimi veren mesajlar gönderirler.
- Hesap Ele Geçirme/Teknik Destek Dolandırıcılığı: Bu yöntemde, dolandırıcılar resmi kurumlar, bankalar ya da platformun kendisi (WhatsApp veya Instagram teknik destek birimi) gibi davranarak PIN kodu, şifre veya iki adımlı doğrulama (2FA) kodlarını talep ederler. Amaç, çevrimiçi hesapların kontrolünü ele geçirmektir.
C. Şantaj ve Tehdit Suçları
Özellikle Instagram ve WhatsApp üzerinden şantaj suçu, mağdurların özel hayatına ilişkin içeriklerin tehdit unsuru olarak kullanılmasıyla gerçekleşir. Şikayetler incelendiğinde, mağdurlara ait uygunsuz videoların ekran görüntüsü alınarak, bunların yayınlanacağı tehdidiyle para talep edildiği vakalar sıkça görülmektedir. Bu eylemler, dolandırıcılık suçunun yanı sıra TCK kapsamında ayrı bir suç olan Şantaj suçunu da oluşturur ve mağdurlar üzerinde psikolojik bir baskı yaratır.
IV. MAĞDURİYET DURUMUNDA HUKUKİ BAŞVURU SÜREÇLERİ
Mağduriyetin tespit edilmesi durumunda atılacak adımlar, hem delillerin korunması hem de hukuki sürecin doğru başlatılması açısından kritik öneme sahiptir.
Acil Durumda Yapılması Gereken İlk Adımlar ve Delil Toplama
Hukuki sürecin başarısı büyük ölçüde delillerin eksiksiz ve hukuka uygun toplanmasına bağlıdır. Nitelikli dolandırıcılık suçunda zamanaşımı süresi 15 yıl olsa da , dijital delillerin hızlıca kaybolma potansiyeli yüksektir. Bu nedenle, mağdurların ilk olarak şunları yapması gerekmektedir:
- Delil Muhafazası: Olayın detaylı anlatımı, şüphelinin (varsa) kimlik ve hesap bilgileri, suçun işlendiği tarih ve yer not edilmelidir. En önemli deliller, tüm mesajlaşma kayıtlarının, dolandırıcının profil/hesap görsellerinin, para transferi (Havale/EFT) makbuzlarının ve banka hesap hareketlerinin ekran görüntüleri ve belgeleri ile korunmasıdır.
- Hesap Raporlama: Dolandırıcının profilini, hem WhatsApp hem de Instagram üzerinden uygulamaya rapor etmek önemlidir. Bu, hesabın platform tarafından kapatılmasına yardımcı olabilir, ancak unutulmamalıdır ki bu idari eylem hukuki sürecin yerine geçmez.
- İletişimi Kesme: Mağdurun, daha fazla zarar görmemek ve dolandırıcıya ek bilgi vermemek adına, dolandırıcı ile tüm iletişimi derhal kesmesi gerekmektedir.
Savcılık Şikayet Prosedürü ve Dilekçe Hazırlama Esasları
Nitelikli dolandırıcılık suçları re’sen soruşturulduğu için, mağduriyetin resmiyete dökülmesi ve soruşturmanın etkin bir şekilde ilerlemesi için Cumhuriyet Savcılığına Şikayet Dilekçesi ile başvurulması zorunludur.
Dilekçe Zorunlu Unsurları: Şikayet dilekçesinin hukuki geçerliliği ve soruşturmaya yön vermesi için aşağıdaki unsurları eksiksiz içermesi gerekmektedir :
- Şikayetçinin kimlik bilgileri (Ad, soyad, T.C. kimlik numarası, adres, telefon).
- Şüphelinin kimlik bilgileri (biliniyorsa ad, soyad, adres, iletişim bilgileri).
- Suçun konusu ve hukuki dayanağı (TCK 158/1-f’ye atıf yapılabilir).
- Suçun işlendiği tarih ve yer.
- Olayların ayrıntılı, kronolojik ve teknik detayları içeren anlatımı.
- Mevcut delillerin (ekran görüntüleri, banka dekontları, tanık listesi vb.) eklenmesi.
- Sonuç ve talep bölümü (şikayet edilenin cezalandırılması ve kamu davası açılması talebi).
SONUÇ
WhatsApp ve Instagram üzerinden işlenen dolandırıcılık suçları, Türkiye’de bilişim suçlarının artış ivmesini on kat artıran önemli bir tehdit alanı oluşturmaktadır. Hukuki sistem, bu eylemleri bilişim sistemleri kullanılarak işlenmiş olması sebebiyle TCK 158 kapsamında Nitelikli Dolandırıcılık olarak kabul etmekte ve davaları Ağır Ceza Mahkemelerine taşımaktadır. Bu, dijital dolandırıcılığın artık basit bir hile değil, ağır cezayı gerektiren yapısal bir tehlike olarak görüldüğünün kanıtıdır.
Dolandırıcıların ChatGPT gibi yapay zeka araçlarını kullanarak saldırıları kişiselleştirmesi ve birden fazla platformu senkronize bir şekilde kullanması , siber suçla mücadelede sadece adli kolluk kuvvetlerinin değil, teknoloji sağlayıcılarının da proaktif rol almasını zorunlu kılmıştır. WhatsApp’ın 6,8 milyondan fazla hesabı proaktif kapatması ve yeni güvenlik özelliklerini devreye alması, platform sorumluluğunun artan teknolojik riskleri yönetme taahhüdü olduğunu göstermektedir.
