Vakıf hukuku, geçmişten günümüze miras kalan ve toplumsal faydayı esas alan köklü bir disiplindir. Bu hukuki yapının en karmaşık ve önemli konularından biri de galle fazlası ve bu fazlalıktan doğan galle alacağı kavramlarıdır. Bu makale, konunun derinlemesine hukuki analizini yaparak, ilgili mevzuat hükümlerini, hesaplama yöntemlerini ve hak sahiplerinin başvuru yollarını kapsamlı bir şekilde ele almaktadır.

Galleye Müstehak Vakıf Evladının Tespiti Davası Hakkında Detaylı Bilgi İçin Tıklayınız.

I. Kavramsal Çerçeve: Galle Fazlası ve Galle Alacağı

Galle, bir vakfın mal ve mülklerinden, özellikle akarlardan (kira getiren taşınmazlardan) elde ettiği yıllık brüt gelirlerin tamamını ifade eder. Türk Medeni Kanunu’na göre vakıflar, özel bir amaca özgülenmiş mal ve haklardan oluşan tüzel kişiliklerdir. Bu amacın bir parçası da vakfiyede belirtilen hayır şartlarının yanı sıra, vakıf kurucusunun soyundan gelenlere veya belirli kişilere intifa hakkı tanımak olabilir.

Galle fazlası ise, vakfın gayrisafi gelirinden, ilgili mevzuat uyarınca yapılması zorunlu olan masraflar ve vakfiyede öngörülen hayır şartları için yapılan harcamalar düşüldükten sonra kalan net gelirdir. Hukuken bu fazlalık, vakfın borçları ödendikten ve idamesi için gerekli fonlar ayrıldıktan sonra dağıtılabilecek mali değeri temsil eder.

Galle alacağı ise, galle fazlasından pay almaya hak kazanmış bir kişinin, bu pay üzerinde sahip olduğu kişisel bir alacak hakkıdır. Bu hak, vakfın malvarlığı üzerinde ayni bir hak olmayıp, yalnızca bir alacak hakkı niteliğindedir. Bu alacağın doğumu, ancak ve ancak hukuken geçerli bir mahkeme kararı ile mümkündür.

II. Galle Alacağının Hukuki Dayanağı ve İlgili Mevzuat

Galle alacağı, doğrudan doğruya vakfiyeden doğan ve kanunla güvence altına alınan bir haktır. Bu konuda en temel hukuki düzenlemeler şunlardır:

  • Türk Medeni Kanunu (TMK): TMK’nın 101 ila 117. maddeleri arasında vakıflar düzenlenmiştir. Vakıf kurucusunun (vakfedenin) iradesinin temel alındığı TMK, vakfın malvarlığının amaca uygun kullanılmasını emreder.
  • 5737 sayılı Vakıflar Kanunu: Bu kanun, vakıfların yönetimini, denetimini ve tasfiyesini düzenleyen özel kanundur. Galle fazlası ve galle alacağıyla ilgili usul ve esaslar bu kanun ve bu kanuna dayanılarak çıkarılan yönetmeliklerle belirlenmiştir. Kanunun 5. maddesi, mazbut vakıfların yönetiminin Vakıflar Genel Müdürlüğü’ne (VGM) ait olduğunu hükme bağlar.
  • Vakıflar Yönetmeliği: Bu yönetmelik, galle fazlasının nasıl hesaplanacağını, paydaşlara nasıl dağıtılacağını ve ilgili diğer mali ve idari süreçleri detaylandırır.

Bir kişinin galle alacağını talep edebilmesi için öncelikle, galle fazlasından yararlanmaya müstehak olduğunun tespiti için Asliye Hukuk Mahkemesi’nde dava açması ve bu davanın kesinleşmiş bir kararla sonuçlanması şarttır.

III. Galle Fazlasının Hukuksal ve Mali Hesaplama Süreci

Galle fazlasının hesaplanması, hem mali hem de hukuki bir hassasiyet gerektirir. Bu hesaplama, VGM tarafından yapılan bir yıllık dönemlik inceleme sonucunda belirlenir. Hesaplamada dikkate alınan kalemler ve mevzuat hükümleri şunlardır:

1. Gayrisafi Gelirin Tespiti: Vakfın o yıl için elde ettiği kira gelirleri, faiz gelirleri, bağışlar ve diğer tüm brüt gelirler hesaplanır.

2. Gider Kalemlerinin Düşülmesi (5737 sayılı Kanun ve Yönetmelik Hükümleri): Gayrisafi gelirden aşağıdaki giderler ve paylar düşülür:

  • Yönetim ve Temsil Gideri: Vakfın idari giderlerini karşılamak üzere gayrisafi gelirden ayrılan paydır. Vakıflar Yönetmeliği’nin 39. maddesine göre, mazbut vakıfların gelirlerinin %20’si VGM bütçesine gelir kaydedilir. Bu pay, vakfın yönetimi ve denetimi hizmetlerine karşılık alınır.
  • İhtiyat Akçesi: Vakıf taşınmazlarının onarım ve bakım masraflarını karşılamak üzere ayrılan fondur. Vakıflar Yönetmeliği’nin 39. maddesi uyarınca, gayrisafi gelirin %15’i oranında ihtiyat akçesi ayrılır. Bu fon, vakfın mallarının değerini korumayı amaçlar.
  • Vakfiyedeki Hayır Şartları Giderleri: Vakfiyede belirtilen hayır hizmetlerinin (aşevi, cami onarımı, burs verme gibi) ifası için yapılan zorunlu harcamalar. Bu harcamalar, gelir-gider dengesi gözetilerek yapılır ve bu kalemler düşüldükten sonra kalan miktar üzerinden galle fazlası hesaplanır.

Hesaplama Formülü: Galle Fazlası = Vakfın Gayrisafi Geliri – (Yönetim Payı + İhtiyat Akçesi + Vakfiyedeki Hayır Şartı Giderleri + Diğer Yasal Giderler)

Elde edilen galle fazlası, vakfiyede belirtilen oranlarda hak sahiplerine dağıtılmaya hazır hale gelir.

IV. Galle Alacağının Talebi, Zamanaşımı ve Hak Düşürücü Süreler

Bir hak sahibinin galle alacağını talep etme hakkı, 6111 sayılı Bazı Alacakların Yeniden Yapılandırılması ile Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu ile önemli düzenlemelere tabi tutulmuştur. Bu kanun, galle alacağı taleplerinde hak düşürücü bir süre getirmiştir.

  • Hak Düşürücü Süre: Galle fazlasından yararlanma hakkına ilişkin mahkeme kararının kesinleştiği tarihten itibaren beş yıl içinde galle alacağının talep edilmesi zorunludur. Bu süre içinde talep edilmeyen galle alacakları düşer ve bir daha talep edilemez. Bu düzenleme, VGM’nin mali hesaplarını istikrara kavuşturmayı amaçlamaktadır.
  • Ön Şart: Hak sahibi, galle alacağını talep etmeden önce mutlaka mahkeme kararıyla bu hakkını ispatlamalıdır. Mahkeme kararı olmaksızın VGM’ye yapılan başvurular kabul edilmez.

V. Galle Alacağına İtiraz ve Yargı Yolları

Vakıflar Genel Müdürlüğü tarafından yapılan galle fazlası hesaplamasına veya ödenen galle alacağı miktarına itiraz edilmesi mümkündür. Bu itirazlar hem idari hem de yargısal yollarla yapılabilir.

  1. İdari İtiraz Yolu: Hak sahipleri, VGM’nin hesaplamasında bir hata olduğunu veya ödenen miktarın eksik olduğunu düşündüklerinde, öncelikle VGM’nin ilgili birimine veya Bölge Müdürlüğü’ne itiraz dilekçesi verebilirler. VGM, bu itirazı değerlendirerek gerekli düzeltmeleri yapabilir.
  2. Yargı Yolu: İdari itirazın sonuçsuz kalması veya doğrudan yargısal bir uyuşmazlığın bulunması durumunda, hak sahipleri Asliye Hukuk Mahkemesi’nde dava açma hakkına sahiptir. Bu tür davaların başlıcaları şunlardır:
    • Eksik Galle Alacağı Tespiti ve Tahsil Davası: Bu davada, davacı, VGM tarafından yapılan hesaplamanın hatalı olduğunu ve kendisine düşen galle alacağının eksik ödendiğini iddia eder. Mahkeme, dosyayı bir bilirkişi heyetine göndererek vakfın mali kayıtlarının ve galle hesaplamasının doğru olup olmadığını inceletir.
    • “Galle Fazlası Yoktur” Kararına Karşı Hukuka Aykırılık Tespiti Davası: VGM’nin, ilgili yıl için vakfın galle fazlası olmadığını ileri sürmesi durumunda, bu kararın hukuka aykırı olduğunun tespiti ve galle fazlasının varlığının belirlenmesi talebiyle dava açılabilir. Bu tür davalar, vakıf bilançolarının, gelir ve gider kalemlerinin derinlemesine incelenmesini gerektirir.

Yargıtay İçtihatları: Yargıtay’ın bu konudaki yerleşik içtihatları, galle fazlasının hesaplanmasında vakfiyenin önceliğinin yanı sıra, güncel yasal düzenlemelerin de titizlikle uygulanması gerektiğini vurgulamaktadır. Ayrıca, davacının alacağının ispatı için somut deliller sunması ve bilirkişi raporlarının mahkemece dikkatle değerlendirilmesi esastır.

VI. Sonuç

Galle fazlası ve galle alacağı, vakıf hukukunun hem tarihsel hem de güncel boyutunu yansıtan önemli hukuki kavramlardır. Bu haklar, vakfedenin iradesinin gelecek nesillere aktarılmasını sağlarken, vakfın mali devamlılığını da güvence altına alır. Galle alacağının talep edilmesi, hesaplanması ve olası itiraz yolları, 5737 sayılı Vakıflar Kanunu ve ilgili yönetmeliklerle sıkı bir şekilde düzenlenmiştir. Bu nedenle, hak sahiplerinin herhangi bir hak kaybına uğramaması için hukuki süreçleri titizlikle takip etmeleri ve kanunun öngördüğü hak düşürücü sürelere riayet etmeleri büyük önem taşımaktadır.

Sıkça Sorulan Sorular

Galle fazlası nedir?

Galle fazlası, bir vakfın yıllık brüt gelirinden, yasal giderler (yönetim, onarım payları gibi) ve vakfiyede belirtilen hayır hizmetleri için yapılan harcamalar düşüldükten sonra kalan net gelirdir.

Galle alacağı nedir?

Galle alacağı, galle fazlasından pay almaya hak kazanmış bir kişinin, bu pay üzerinde sahip olduğu yasal talep hakkıdır. Bu, kişisel bir alacak hakkı olup, vakfın malı üzerinde ayni bir hak tanımaz.

Galle alacağı nasıl hesaplanır?

Galle alacağı, Vakıflar Genel Müdürlüğü’nün (VGM) ilgili yılın gelir-gider hesaplaması sonucunda ortaya çıkan galle fazlasından, vakfiyede belirtilen oranlara göre paydaşlara düşen kısımdır.

Galle alacağı için hangi mahkemede dava açılır?

Galle alacağı hakkının tespiti veya alacağın tahsili için açılacak davalarda görevli mahkeme Asliye Hukuk Mahkemesi’dir.

Galle alacağı davası için bir zamanaşımı süresi var mıdır?

Evet, galle alacağı talepleri için hak düşürücü bir süre bulunmaktadır. Hakkın mahkeme kararıyla kesinleştiği tarihten itibaren beş yıl içinde talep edilmeyen alacaklar düşer.

Galle alacağı hakkımı nasıl ispatlayabilirim?

Öncelikle, mahkemede “galleye müstehak vakıf evladı olduğunun tespiti” davası açarak bu hakkınızı kesinleşmiş bir kararla ispatlamanız gerekir.

Vakıflar Genel Müdürlüğü’nün hesaplamasına itiraz edebilir miyim? Evet, VGM’nin hesaplamasının hatalı olduğunu düşünüyorsanız, öncelikle idari yoldan VGM’ye itiraz edebilir, sonuç alamazsanız ise Asliye Hukuk Mahkemesi’nde dava açabilirsiniz.

Galle fazlası her yıl kesin olarak olur mu?

Hayır. Galle fazlası, vakfın o yılki gelirlerinin giderlerinden fazla olması durumunda oluşur. Giderlerin fazla olduğu veya denk olduğu yıllarda galle fazlası oluşmayabilir.

Mahkeme kararı olmadan galle alacağı talebinde bulunabilir miyim?

Hayır. Kanun gereği, mahkeme kararıyla galle fazlasından yararlanmaya hak kazandığınız ispat edilmedikçe, Vakıflar Genel Müdürlüğü’ne yapacağınız talep başvuruları kabul edilmez.