Giriş
İntifa hakkı, Türk hukuk sisteminde sınırlı ayni haklar arasında yer alan ve bir eşyanın kullanımını başkalarına devretmeye yarayan önemli bir mülkiyet hakkıdır. Bu hak, malın sahipliğini devretmeden, yalnızca malın kullanma ve semerelerinden yararlanma yetkilerini başkalarına tanıyarak mal sahibine bağlı belirli hakları sınırlar. Hem kişisel hem de ticari ilişkilerde önemli olan intifa hakkı, taşınmaz mallar üzerinde daha sık kullanılır. Türk Medeni Kanunu (TMK) ve ilgili mevzuatlar, intifa hakkının kurulması, tescili, sona ermesi ve hukuki çerçevesini belirler. Bu makalede, intifa hakkının tanımı, kurulma yöntemleri, taşınmazlar üzerindeki durumuna dair düzenlemeler, mevzuat hükümleri ile birlikte detaylı olarak incelenecektir.
İntifa Hakkının Tanımı ve Hukuki Çerçevesi
İntifa hakkı, Türk Medeni Kanunu’nda ve diğer ilgili yasalarda belirli esaslar çerçevesinde düzenlenmiş bir sınırlı ayni haktır. TMK’nın 795. maddesinde intifa hakkı şöyle tanımlanmıştır:
“İntifa hakkı, bir mal üzerinde malikinin sahip olduğu kullanma, semerelerinden yararlanma ve tüketme yetkilerinden yalnızca kullanma ve yararlanma yetkilerini bir başkasına tanımasıyla kurulan haktır.”
Bu tanımdan da anlaşılacağı üzere, intifa hakkı, kullanma ve yararlanma yetkileri üzerinde yoğunlaşır ve diğer mülkiyet haklarının çoğundan farklı olarak, malın tüketilmesi veya taşınması gibi diğer haklar bu çerçevede devredilemez. İntifa hakkı, mülkiyetin bir yönünü başkasına tanırken, diğer yönlerini malikin elinde tutar. Bu nedenle, intifa hakkı sınırlı ayni haklar arasında yer alır.
İntifa Hakkının Kişiye Bağlı Olması
İntifa hakkı, başkasına devredilemez ve miras yoluyla da intikal ettirilemez. Bu nedenle, intifa hakkı kişiye bağlı bir haktır ve hak sahibinin vefatı ile sona erer. Türk Medeni Kanunu’nun 797. maddesi, intifa hakkının sona erme durumunu şu şekilde düzenler:
“İntifa hakkı, gerçek kişilerde hak sahibinin ölümü; tüzel kişilerde kararlaştırılan sürenin dolması, süre kararlaştırılmamışsa kişiliğin ortadan kalkmasıyla sona erer.”
Gerçek kişilerde intifa hakkı hak sahibinin ölümünden sonra sona ererken, tüzel kişilerde intifa hakkı, tüzel kişiliğin sona ermesi veya belirlenen sürenin dolması durumunda son bulur. Tüzel kişilerde, intifa hakkı süresiz olarak değil, en fazla 100 yıl süreyle devam edebilir. Bu düzenleme, tüzel kişilerin süreli intifa hakkı kullanımını sınırlayan bir hüküm olarak karşımıza çıkar.
İntifa Hakkının Kurulma Yöntemleri
İntifa hakkı üç şekilde kurulabilir:
- Kanundan Doğan İntifa Hakkı: Türk Medeni Kanunu’na ve diğer yasal düzenlemelere dayalı olarak, bazı durumlarda intifa hakkı kendiliğinden doğar. Miras hukukunda, bazı mirasçılara intifa hakkı tanınabilir. Ayrıca, kamusal düzenlemeler de intifa hakkının doğmasına neden olabilir.
- Sözleşmeyle Kurulan İntifa Hakkı: Taraflar arasında yapılan sözleşme ile intifa hakkı kurulabilir. Özellikle, bir taşınmazın sahibi, başka bir kişiye belirli bir süre için kullanma hakkı verebilir. Bu tür sözleşmeler genellikle ticari ilişkilerde veya aile içi düzenlemelerde görülür.
- Mahkeme Kararıyla Kurulan İntifa Hakkı: Mahkeme kararı ile intifa hakkı kurulabilir. Bu durumda, mahkeme, özel durumları göz önünde bulundurarak bir kişinin başkasına intifa hakkı tanıyabilir. Bu, özellikle taşınmaz mal üzerinde hak iddiaları bulunan kişiler arasında yapılacak düzenlemelerde görülür.
İntifa Hakkının Taşınmazlar Üzerindeki Durumu
İntifa hakkı, taşınmazlar üzerinde daha yaygın olarak görülür. Taşınmazlarda intifa hakkı, tapu kütüğüne tescil edilerek doğar. Türk Medeni Kanunu’nun 796. maddesi, taşınmazlarda intifa hakkının sona ermesi durumlarını şu şekilde düzenler:
“İntifa hakkı, taşınmazlarda tescilin terkini ile sona erer.” (TMK m. 796/I)
Taşınmazlarda, intifa hakkı tescil ile doğar ve tescilin terk edilmesi, hak sahibinin ölümünden sonra sona erer. Tapu sicilinde intifa hakkı, tapu kütüğündeki irtifak hakları sütununda belirtilir ve bu tescil, ilgili kişilerin haklarını doğrudan etkiler.
Taşınmazlarda intifa hakkı şu durumlarda sona erer:
- Tescilin terk edilmesi: Tapu sicilinden terkin işlemi yapılır.
- Eşyanın yok olması: Taşınmazın ortadan kalkmasıyla intifa hakkı sona erer.
- Hak sahibinin kişiliğinin son bulması: Hak sahibinin ölümünden sonra intifa hakkı sona erer.
- Süresinin dolması: Eğer bir süre belirlenmişse, bu sürenin dolmasıyla intifa hakkı sonlanır.
Taşınmazlarda İntifa Hakkının Tescili ve Tapu Sicili
Taşınmazlar üzerindeki intifa hakkı, tapu sicilinde tescil edilmek suretiyle resmiyet kazanır. Türk Medeni Kanunu’na göre, intifa hakkının tescili, tapu siciline yapılacak başvuru ile gerçekleştirilir. İntifa hakkının tescili, bu hakkın sahibinin üçüncü kişilerle olan ilişkilerinin hukuki teminatını sağlar. Türk Medeni Kanunu’na ve Tapu Sicili Tüzüğü’ne göre, intifa hakkı tescil edildikten sonra, maliklerin bu mal üzerindeki hakları belirli bir süreyle sınırlı hale gelir. Tapu Sicili Tüzüğü’nün 30. maddesi şu şekilde düzenlenmiştir:
“İrtifak hakları, kütük sayfasında ayrılan özel sütununa tescil edilir. Kişisel irtifak hakları, ilgili taşınmazın kütük sayfası irtifak hakları sütununda mükellefiyet anlamına gelen “m” harfi ile gösterilir. Hak sahibinin adı, soyadı ve irtifak hakkının çeşidi belirtilerek ve varsa süresi yazılarak tescil edilir.” (Tapu Sicili Tüzüğü, m. 30)
Bu düzenlemeye göre, intifa hakkı sahiplerinin adları ve haklarının türü tapu kütüğünde belirtilir ve bu tescil işlemi, hakkın geçerliliğini ve taraflar arasındaki hukuki bağları güçlendirir.
İntifa Hakkının Terkin Edilmesi
İntifa hakkı, belirli şartlar altında sona erer ve bu durumda tapu sicilinde terkin işlemi yapılır. Tapu Sicili Tüzüğü’nün 69. maddesi, terkin işleminin nasıl yapılacağına dair düzenlemeler içerir:
“(1) Tapu sicili üzerinde yapılacak terkinler, terkin edilecek hakla ilgili kaydın üzerinin kırmızı mürekkepli kalemle çizilmesi ve altındaki satıra yine kırmızı mürekkepli kalemle “terkin edildi” ibaresi ile tarih ve yevmiye numarasının yazılması ve müdürün veya görevlendireceği tapu görevlisinin imzalamasıyla olur.” (Tapu Sicili Tüzüğü, m. 69)
İntifa hakkının sona ermesiyle birlikte, tapu sicilindeki ilgili kayıtlar terkin edilir ve bu terkin işlemi, kırmızı mürekkeple yapılır. Terkin, hak sahibinin talebi veya yetkili makamın kararı doğrultusunda gerçekleşir. Terkin işlemi, her bir taşınmaz ve hak sahibine özgü olarak yapılır.
Sonuç
İntifa hakkı, sınırlı ayni haklar arasında yer alarak, mal sahibinin sahip olduğu hakları başkasına devretmesine olanak tanır. Hem taşınmaz hem de taşınır eşya üzerinde uygulanabilir olan bu hak, genellikle taşınmazlarda daha yaygın olarak görülür. Türk Medeni Kanunu ve Tapu Sicili Tüzüğü, intifa hakkının kurulma, tescil edilme ve sona erme süreçlerini düzenleyen kapsamlı hükümler içermektedir. İntifa hakkı, mal sahipliğinin bir yönünü başkalarına tanırken, diğer yönlerini korur. Bu özelliğiyle, mülkiyetin daha esnek bir şekilde kullanılması sağlanır. İntifa hakkı, hukuki çerçevede ve mevzuat hükümleriyle şekillenen önemli bir mülkiyet hakkıdır ve doğru uygulandığında taraflar arasında anlaşmazlıkları en aza indiren bir çözüm sunar.
