1. Giriş

Dolandırıcılık suçu, bir kişinin, başkasını yanıltarak haksız bir kazanç sağlamasını hedefleyen bir suç türüdür. Türk Ceza Kanunu’nda (TCK) dolandırıcılık, temel haliyle tanımlanmış olup, belirli ağırlaştırıcı unsurların devreye girmesiyle nitelikli dolandırıcılık suçu ortaya çıkmaktadır. Nitelikli dolandırıcılık, dolandırıcılığın daha ciddi bir biçimi olup, özellikle mağdurun zararının büyüklüğü, suçun işlendiği ortam ve kullanılan yöntemler gibi faktörlerle belirginleşir. Bu makalede, nitelikli dolandırıcılık suçunun tanımı, unsurları, cezai yaptırımları ve hukuki değerlendirmeleri üzerinde durulacaktır.

2. Nitelikli Dolandırıcılık Suçu ve Tanımı

TCK Madde 158, dolandırıcılık suçunun basit halinden daha ağır işlenmiş olan nitelikli hallerini düzenler. Dolandırıcılık, kişinin başkasını hileli bir şekilde kandırarak malvarlıklarına haksız bir şekilde el koyması eylemi olarak tanımlanır. Ancak, bu suç çeşitli özel durumlarda daha ağır bir şekilde cezalandırılmaktadır. Bu nedenle TCK Madde 158, dolandırıcılığın işleniş biçimine göre cezanın nasıl artabileceğini belirler. Bu düzenleme, suçun toplumsal zararlarını göz önünde bulundurularak daha fazla caydırıcılık sağlamayı amaçlamaktadır.

TCK Madde 158’in Ayrıntılı İncelenmesi

Madde, dolandırıcılığın nitelikli halleri için düzenlemeler getirmektedir. Bu halleri sırasıyla inceleyelim:

• a) Dinî inanç ve duyguların istismar edilmesi suretiyle dolandırıcılık: Dinî duygular, insanların inançlarıyla manipülasyon yapılmasına olanak tanır. Bu tür dolandırıcılık, özellikle dini organizasyonlar ve gruplar kullanılarak mağdurları aldatma biçiminde gerçekleşir. Dinî inançlar üzerinden yapılan aldatmacalar, genellikle büyük bir güven yaratır ve mağdurun savunmasız olduğu bir durumdan faydalanılır.
• b) Kişinin içinde bulunduğu tehlikeli durum veya zor şartlardan yararlanmak suretiyle dolandırıcılık: İnsanlar zor durumda olduklarında, genellikle rasyonel düşünme yetenekleri zayıflar ve daha kolay aldatılabilirler. Özellikle ekonomik veya sağlık açısından zor bir durumda olan kişiler, bu durumdan faydalanarak dolandırılabilir.
• c) Kişinin algılama yeteneğinin zayıflığından yararlanmak suretiyle dolandırıcılık: Bu bent, zihinsel ya da duygusal olarak savunmasız durumda olan kişilere yönelik dolandırıcılığı kapsar. Örneğin, yaşlılar, engelli bireyler veya psikolojik sorunları olan kişiler hedef alınabilir.
• d) Kamu kurum ve kuruluşlarının, kamu meslek kuruluşlarının, siyasi parti, vakıf veya dernek tüzel kişiliklerinin araç olarak kullanılması suretiyle dolandırıcılık: Bu durumda dolandırıcılar, toplumda güven kazanmış ve saygı duyulan tüzel kişiliklerin adını kullanarak mağdurları aldatır. Bu tür dolandırıcılık, halkın güvenini sarsma potansiyeline sahip olduğu için cezası daha ağırdır.
• e) Kamu kurum ve kuruluşlarının zararına olarak dolandırıcılık: Kamu kaynaklarının zarara uğratılması, hem toplumsal hem de devletin ekonomik çıkarları açısından büyük bir suçtur. Dolandırıcılığın devlet kurumlarına karşı işlenmesi, cezanın artırılmasına neden olur.
• f) Bilişim sistemlerinin, banka veya kredi kurumlarının araç olarak kullanılması suretiyle dolandırıcılık: Bu bent, bilişim suçlarıyla bağlantılı olarak işlenen dolandırıcılığı kapsar. Özellikle internet üzerinden yapılan dolandırıcılık faaliyetleri, banka hesaplarının ya da kredi kartı bilgilerinin çalınması gibi durumları içerir.
• g) Basın ve yayın araçlarının sağladığı kolaylıktan yararlanmak suretiyle dolandırıcılık: Medyanın gücü kullanılarak yapılan dolandırıcılıklar, geniş kitlelere ulaşma potansiyeli taşıdığı için daha büyük mağduriyetlere yol açabilir. Medya aracılığıyla yayılan yanıltıcı bilgilerle yapılan dolandırıcılık da nitelikli suçlardan sayılmaktadır.
• h) Tacir veya şirket yöneticisi olan ya da şirket adına hareket eden kişilerin ticari faaliyetleri sırasında dolandırıcılık: Bu bent, ticari hayatla ilgili dolandırıcılıkları kapsar. Özellikle şirket yöneticileri veya tacirler, şirket faaliyetleri sırasında mal ve hizmet alımlarında aldatıcı yöntemler kullanarak zarar verebilirler.
• i) Serbest meslek sahibi kişiler tarafından, mesleklerinden dolayı kendilerine duyulan güvenin kötüye kullanılması suretiyle dolandırıcılık: Avukat, doktor, mühendis gibi meslek sahiplerinin, meslekleri nedeniyle sahip oldukları güveni kötüye kullanarak dolandırıcılık yapması durumunda cezalar daha ağırdır. Bu, hem meslek ahlakına hem de toplumsal güvene zarar veren bir eylemdir.
• j) Banka veya diğer kredi kurumlarınca tahsis edilmemesi gereken bir kredinin açılmasını sağlamak maksadıyla dolandırıcılık: Bankacılık sektöründe yapılan bu tür dolandırıcılık, finansal sistemin güvenliğini tehdit eder. Kredilerin haksız bir şekilde tahsis edilmesi, ekonomik düzene zarar verir.
• k) Sigorta bedelini almak maksadıyla dolandırıcılık: Sigorta dolandırıcılığı, özellikle sahte poliçeler ve sahte kazalar üzerinden yapılan dolandırıcılıklardır. Bu tür dolandırıcılıklar, sigorta şirketlerini ve dolayısıyla sigorta sistemini tehdit eder.
• l) Kişinin, kendisini kamu görevlisi veya banka, sigorta ya da kredi kurumlarının çalışanı olarak tanıtması veya bu kurum ve kuruluşlarla ilişkili olduğunu söylemesi suretiyle dolandırıcılık: Bu bent, özellikle kimlik sahteciliğiyle yapılan dolandırıcılıkları kapsar. Sahte kimlikler ve unvanlarla mağdurların güvenini kazanarak yapılan dolandırıcılıklar oldukça yaygındır.

3. Nitelikli Dolandırıcılık Suçunun Unsurları

Nitelikli dolandırıcılık suçunun unsurları, genel olarak aşağıdaki gibi sıralanabilir:

• Maddi Unsur: Nitelikli dolandırıcılık suçunun temel maddi unsuru, mağdurun malvarlıklarının haksız bir şekilde zedelenmesi ve sanığın buna yönelik hileli bir davranış sergilemesidir. Yani, mağdurun sahip olduğu para, mal veya haklar, hile yoluyla sanık tarafından alıkonur.
• Manevi Unsur: Suçun manevi unsuru, dolandırıcılığın kasıtlı olarak işlenmesidir. Yani, sanığın mağduru aldatma amacı güderek hareket etmesi gerekmektedir. Ayrıca, bu suçun dolaylı ya da doğrudan şekilde mağdura zarar verme amacı taşımaması da gerekir.
• Hileli Davranış: Nitelikli dolandırıcılığın en belirgin özelliği, mağdurun zararına neden olan aldatıcı hareketlerdir. Bu hileli davranışlar, yanıltıcı bilgiler verme, sahte belgeler kullanma, güven yaratma veya başkalarını etkileme yollarını içerebilir.Dolandırıcılığın oluşabilmesi için hileli davranışların yanı sıra, bu davranışlarla mağdurun yanıltılması ve sonucunda başkasına haksız çıkar sağlanması gereklidir. Bu noktada, bir kişinin sadece yalan söylemesi ya da yanıltıcı açıklamalar yapması, dolandırıcılık suçunun hile unsuru için yeterli değildir. Yalancı açıklamalar, mağduru inceleme yapma veya denetleme eğiliminden uzaklaştıracak kadar yoğun ve etkileyici olmalıdır. Hileli davranışların dolandırıcılık suçunu oluşturabilmesi için yalnızca yalancı açıklamalar değil, aynı zamanda dışsal hareketler, davranışlar ve belki de durumun körüklenmesi gibi unsurların bir arada bulunması gerekir.
  • Gösterişli Davranış (Açık Hile): Burada, fail sahip olmadığı bir sıfat ya da imkânları göstererek mağdura yanlış bir izlenim verir. Örneğin, bir kişi kendisini sahte bir ünvanla tanıtarak mağdura güven verir ve böylece aldatır. Bu tür davranışlarda, failin gösterdiği “yalan” genellikle barizdir, ancak mağdurun güvenini kazanmak için yeterince güçlüdür.
  • Gizli Davranış (Kapalı Hile): Bu tür hileli davranışlarda ise fail, gerçek durumunu ya da sıfatını gizler. Mağdur, aslında doğruyu söylemediğini bilmeden, dolandırıcıya güvenir. Bu gizlilik, genellikle daha karmaşık ve manipülatif bir stratejidir ve mağdurun dikkatini yanlış yönlendirmeyi amaçlar.
• Zarar: Nitelikli dolandırıcılık suçunda, mağdurun zararına neden olan hileli davranışın, belirli bir düzeyde etkili olması gereklidir. Bu zarar, maddi bir kayıp olabileceği gibi manevi zarar da olabilir.

4. Nitelikli Dolandırıcılık Suçunun Cezai Yaptırımları

Türk Ceza Kanunu’na göre, dolandırıcılık suçunun cezai yaptırımı, suçun niteliğine göre değişiklik göstermektedir.

TCK Madde 158’in 1. fıkrasına göre, nitelikli dolandırıcılık suçunun işlenmesi durumunda verilecek ceza 3 yıldan 10 yıla kadar hapis cezası ile beşbin güne kadar adli para cezasıdır. Ancak, bazı özel durumlarda (e, f, j, k, l bentlerinde) hapis cezasının alt sınırı dört yıldan az olamaz. Ayrıca, suçtan elde edilen menfaatin iki katından az olmamak üzere adli para cezası da uygulanır.

TCK Madde 158’in 3. fıkrasında, üç veya daha fazla kişi tarafından birlikte işlenen dolandırıcılık suçlarının cezasının yarı oranında artırılacağı belirtilmiştir. Ayrıca, suç örgütü tarafından işlenen dolandırıcılık durumunda cezanın bir kat artırılacağı hüküm altına alınmıştır. Bu durumda ayrıca TCK m.220 kapsamında ceza verilmesi de gündeme gelecektir. Bu düzenleme, suç örgütlerinin faaliyetleriyle mücadele etmek için caydırıcı bir önlem teşkil etmektedir.

5. Nitelikli Dolandırıcılık Suçunun Uygulamada Değerlendirilmesi

Nitelikli dolandırıcılık suçunun uygulamadaki en önemli zorluklarından biri, mağdurun aldatıldığı anı ve hilenin ne şekilde yapıldığını tespit etmektir. Dolandırıcılık suçları genellikle belgelerle ve çeşitli delillerle ispat edilmek durumundadır. Suçun mağdurları genellikle, sanıkların güven yaratma amacıyla doğru bilgilere sahip oldukları ve ardından yanlış yönlendirdikleri kişilerdir. Bu durum, özellikle finansal dolandırıcılık gibi karmaşık suçlarda daha fazla karşımıza çıkar.

Nitelikli dolandırıcılık suçunda HAGB kararı verilmesi veya hapis cezasının ertelenmesi kararı suç süresi nedeniyle mümkün değildir. Nitelikli dolandırıcılık suçu ayrıca Uzlaştırmaya tabi değildir. Ancak etkin pişmanlık uygulaması ile verilecek ceza indirilebilir.

Ayrıca, nitelikli dolandırıcılığın cezası arttırılmasına rağmen, pratikte mağdurların cezai süreçlerde yeterli koruma bulamamaları da büyük bir sorundur. Çünkü dolandırıcılığın mağdurunu tespit etmek ve zararın ne kadar olduğunu anlamak, bazen çok karmaşık olabilir.

6. Emsal Kararlar

1. Cinsel İlişki Vaadiyle Para Alma – Dolandırıcılık Suçu

Yargıtay Ceza Genel Kurulu şu şekilde değerlendirme yapmıştır:

“Sanığın, şikâyetçi ile cinsel ilişkiye girme konusunda anlaşmasına rağmen parayı aldıktan sonra ortadan kaybolması, hileli davranışlarla maddi yarar elde etmesi dolayısıyla dolandırıcılık suçunun unsurlarını oluşturmaktadır. Şikâyetçinin uğradığı zarar, ahlaka aykırı isteğin yerine getirilmemesinden değil, sanığın bu isteğin gerçekleşeceği yönündeki hileli davranışından kaynaklanmıştır. Şikâyetçinin zararını talep edip edememesi özel hukuk konusu olup, dolandırıcılık suçunun oluşumuna engel teşkil etmez. Bu nedenle sanığın eylemi, dolandırıcılık suçunu meydana getirmektedir.”
(Yargıtay Ceza Genel Kurulu, E. 2015/1072, K. 2018/633, T. 30.05.2018)

Kurul ayrıca, 6763 sayılı Kanun’la TCK m.157’de düzenlenen dolandırıcılık suçunun uzlaştırma kapsamına alındığını, bu hususun infaz aşamasında gözetilmesi gerektiğini de belirtmiştir.

2. Kredi Kartı Bilgilerini Öğrenme – Kötüye Kullanma Suçu

Yargıtay 8. Ceza Dairesi bir kararında şu hususlara dikkat çekmiştir:

“Sanığın mağduru arayarak kredi kartı bilgilerini alıp, mağdurun rızası hilafına karttan harcama yapması dolandırıcılık değil; başkasına ait banka veya kredi kartının izinsiz kullanılması suretiyle yarar sağlama suçunu oluşturur. Bu nedenle nitelikli dolandırıcılık suçundan verilen mahkûmiyet kararı isabetli değildir.”
(Yargıtay 8. Ceza Dairesi, E. 2021/12822, K. 2023/9470, T. 20.06.2023)

Mahkeme ayrıca, sanığın mağdur zararını tazmin etmesi nedeniyle etkin pişmanlık hükümlerinin uygulanması gerektiğini vurgulamıştır.

3. Delil Yetersizliği – Beraat Kararı

Yargıtay 11. Ceza Dairesi dolandırıcılık suçuna ilişkin şu değerlendirmeyi yapmıştır:

“Sanığın savunmasının aksine, yüklenen suçtan cezalandırılabilmesi için her türlü şüpheden uzak, kesin ve inandırıcı delil elde edilememiştir. Bu nedenle nitelikli dolandırıcılık suçundan beraatine karar verilmelidir.”
(Yargıtay 11. Ceza Dairesi, E. 2021/21154, K. 2023/3879, T. 14.03.2023)

4. Para Havalesi ve Yakalanma – Dolandırıcılığa Teşebbüs

Yargıtay 23. Ceza Dairesi, sanıkların para havalesi sonrasında yakalanmaları üzerine verdiği kararda şunları ifade etmiştir:

“Sanıkların, mağduru arayarak kendilerini polis olarak tanıtmaları ve para havalesi yaptırmaları üzerine, parayı bankadan çekmeye çalışırken yakalanmaları dolandırıcılığa teşebbüs suçunu oluşturur. Bu kabulde bir isabetsizlik yoktur.”
(Yargıtay 23. Ceza Dairesi, E. 2015/7075, K. 2016/5030, T. 05.07.2016) 

7. Sonuç

Nitelikli dolandırıcılık, özellikle sanığın daha kapsamlı ve karmaşık yöntemlerle, mağdurun malvarlığını alıkoymaya yönelik hareket etmesi durumunda ortaya çıkan bir suçtur. Türk Ceza Kanunu, dolandırıcılığın nitelikli türleri için daha ağır cezalar öngörmekle birlikte, bu suçların toplumda neden olduğu güven kaybı ve mağdurlar üzerindeki olumsuz etkiler göz önünde bulundurulduğunda, hukuki süreçlerin daha etkin ve hızlı bir şekilde işlemesi gerektiği anlaşılmaktadır. Sonuç olarak, nitelikli dolandırıcılıkla mücadelede hukuk sisteminin ve toplumun ortak çabalarının artırılması önemlidir.