Tüzel kişiliği haiz olmak üzere en az 7 ortak ile imzalanan anasözleşme ile kurulan ortaklıklar, belirli ekonomik menfaatleri karşılamak için kurulur. Ayrıca, meslek veya geçimlerine ait ihtiyaçlarını işgücü ve parasal katkılarıyla karşılıklı yardım, dayanışma ve kefalet suretiyle sağlayıp koruma amacı taşır. Gerçek ve tüzel kişiler tarafından kurulan, değişir ortaklı ve değişir sermayeli bu ortaklıklara “kooperatif” denir.
Kooperatifler, ortaklarının ekonomik ve sosyal ihtiyaçlarını karşılamak amacıyla kurulan tüzel kişiliklerdir. Bu tüzel yapıların işleyişi, ortakların hak ve yükümlülüklerine dayanır. Kooperatiflerde, ortaklık payının devri önem taşır. Hem kooperatifin sürekliliği hem de ortaklık ilişkilerinin korunması açısından bu devrin önemi büyüktür. Türk Ticaret Kanunu (TTK), 1163 sayılı Kooperatifler Kanunu ve ilgili mevzuat, bu süreci düzenleyen temel yasal çerçeveyi oluşturur. Bu makalede, kooperatif payının devriyle ilgili hukuki esaslar, geçerlilik şartları ve noter işlemlerinin gerekliliği, Türk mevzuatı bağlamında ele alınacaktır.
Kooperatiflerde ortaklık sıfatının kazanılması beş hâlde söz konusu olabilir. İlk olarak, kooperatifin kuruluşunda kurucu ortaklar kuruluşun gerçekleşmesiyle ortak sıfatını aslen kazanırlar. Daha sonraki evrede giriş talebinin kabulü veya payın bir başkası tarafından devir alınmasının yönetim kurulu tarafından kabulüyle ortaklık gerçekleşir. Ayrıca taşınmaz mülkiyetine veya bir teşebbüsün işletilmesine bağlandığı durumlarda, taşınmazın veya işletmenin devir alınması hâlinde ortaklık sıfatı kazanılır. Son olarak ana sözleşmede hüküm varsa, miras ile kooperatif paydaşlık hakkı kazanılır.
Kooperatif Payının Hukuki Niteliği ve Devri
Kooperatiflerde, ortaklık payı sermaye taahhüdünü temsil eder. Ortaklık sıfatını kazandıran bir unsurdur. Kooperatifler Kanunu’nun “Ortaklığa girme şartları ve ortak sayısı” başlıklı 8. maddesine göre; kooperatif ortaklığına girmek için gerçek kişilerin medeni hakları kullanma yeterliliğine sahip olmaları gerekir. Ortak olmak isteyen gerçek ve tüzel kişiler, kooperatif ana sözleşmesi hükümlerini bütün hak ve ödevleriyle kabul ettiklerini belirten bir yazı ile kooperatif yönetim kuruluna başvururlar. Kooperatif, ortaklarına kendi varlığı dışında şahsi bir sorumluluk veya ek ödemeler yüklüyorsa, ortaklık isteği, bu yükümlerin yazılı olarak kabul edilmesi hâlinde değer taşır.
Ortaklık devredilebilir, ancak ortaklık sıfatı payın devralınması ile otomatik kazanılamaz. Devralanın KK’nın 8. maddesi uyarınca giriş isteminde bulunması gerekir. Ayrıca yönetim kurulu, bu kişide gerekli şartları bulunması hâlinde talebi kabul eder. Yönetim kurulunun incelemesi, aynı maddenin 2. fıkrasına göre yapılmalıdır. Kanun, “devralan kişinin ortaklık niteliklerini taşıması halinde” o kişiyi kabul etme zorunluluğu yükler. Yönetim kurulu, ortaklığı devralan kişinin ortaklık niteliklerini taşıması hâlinde, bu kişiyi ortaklığa kabul eder ( KK m. 14 ). Devralanın kooperatif tarafından ortaklığa kabulü ile devir eden kooperatiften çıkmış olur. Ortaklığın devri için alacağın temliki hükümleri uygulanır. Ancak devrin kooperatifçe kabulü şarttır. Kooperatif kabul etmezse yapılan devir geçersizdir.
– 1163 sayılı Kooperatifler Kanunu’nun 19. Maddesi, ortaklık payının devrinin yönetim kurulunun iznine tabi olduğunu düzenler. Bu madde, kooperatifin yapısal istikrarını korumak adına önemli bir denetim mekanizmasıdır.
– Yazılı Devir Sözleşmesi Zorunluluğu: Kooperatif pay devri, alacağın temliki niteliğinde olduğu için Borçlar Hukuku’na tabi olarak yazılı şekilde yapılmalıdır.
Pay devri, anonim şirketlerdeki hisse senetlerinin serbest devrine benzer şekilde işlememektedir. Kooperatiflerde ortaklık payının devri, sadece tarafların anlaşmasıyla değil, aynı zamanda yönetim kurulunun onayıyla sonuç doğurur.
Pay Devrinde Noter İşlemleri Zorunlu mu?
Kooperatif pay devrinde noter işlemlerinin gerekip gerekmediği, devir sürecinin niteliği ve kooperatifin ana sözleşmesine göre değişir.
1. Genel Düzenlemeler
1163 sayılı Kooperatifler Kanunu, noter onayını zorunlu kılmamıştır. Ancak yazılı bir devir sözleşmesi yapılması ve yönetim kurulunun onayının alınması gerekir.
2. Ana Sözleşme Hükümleri
Kooperatifin ana sözleşmesinde noter onayı açıkça şart koşulmuşsa, noter huzurunda bir devir işlemi yapılmadan pay devri geçerli olmaz.
3. Gayrimenkul ve Ayni Hak İçerikli Devirler
Kooperatif payının, bir gayrimenkul projesiyle veya ayni bir hakla bağlantılı olduğu durumlarda, Türk Medeni Kanunu ve Tapu Kanunu uyarınca noter veya tapu müdürlüğü işlemleri devreye girer. Örneğin, yapı kooperatiflerinde pay devri sırasında noter işlemleri genellikle tercih edilir.
4. Hukuki Güvence Açısından Noter İşlemleri
Her ne kadar noter onayı genel bir zorunluluk olmasa da tarafların ileride hukuki ihtilaf yaşamaması adına noter huzurunda sözleşme yapılması önerilir. Noter işlemi, sözleşmenin hukuki geçerliliğini ve delil niteliğini güçlendirir.
Yönetim Kurulunun Onayı ve Pay Defteri Kaydı
Kooperatiflerde pay devri, yönetim kurulunun onayı olmadan geçerli değildir.
– 1163 sayılı Kooperatifler Kanunu’nun 19. Maddesi, devralanın ortaklığa kabul edilmesini yönetim kurulu onayına bağlamaktadır. Yönetim kurulu, devralanın ana sözleşmede belirtilen şartları taşıyıp taşımadığını değerlendirmekle yükümlüdür.
– Pay Defterine Kayıt Zorunluluğu: Yönetim kurulunun onayı sonrası, devrin pay defterine kaydedilmesi gereklidir. Pay defterine işlenmeyen devir işlemi, kooperatif nezdinde geçersiz sayılır.
Yönetim kurulunun onayını keyfi olarak reddetmesi mümkün değildir. Devralan kişinin, ana sözleşmede belirtilen koşulları sağlaması durumunda, yönetim kurulunun onay vermesi hukuki bir zorunluluktur.
Pay Devrinin Geçerlilik Şartları
Kooperatif pay devri süreci şu adımlarla tamamlanır:
1. Yazılı Devir Sözleşmesi: Pay devreden ve devralan arasında yazılı bir sözleşme yapılır. Bu sözleşme, Borçlar Hukuku’na uygun şekilde düzenlenir.
2. Yönetim Kuruluna Başvuru: Devralan, ortaklık başvurusunda bulunur ve devir sözleşmesini yönetim kuruluna sunar.
3. Yönetim Kurulu Kararı: Yönetim kurulu, devralanın ana sözleşmeye uygunluğunu değerlendirerek kararını verir.
4. Pay Defterine Kayıt: Yönetim kurulunun onayı sonrası, pay devri pay defterine işlenir. Bu kayıt işlemi, devrin kooperatif nezdinde geçerli olabilmesi için zorunludur.
Sonuç ve Değerlendirme
Türk Ticaret Kanunu ve 1163 sayılı Kooperatifler Kanunu, kooperatif pay devrini, yazılı sözleşme ve yönetim kurulu onayına bağlamıştır. Noter onayı, genel bir zorunluluk olmamakla birlikte, ana sözleşmede belirtilmesi halinde veya gayrimenkul gibi özel durumlarda devreye girer.
Hukuki ihtilafların önlenmesi ve işlemin geçerliliği açısından şu öneriler dikkate alınmalıdır:
1. Devir işlemleri, yazılı şekilde düzenlenmeli ve noter onayıyla güvence altına alınmalıdır.
2. Kooperatifin ana sözleşmesi dikkatle incelenmeli, özel şartlar varsa yerine getirilmelidir.
3. Yönetim kuruluna başvuru yapılarak onay alınmalı ve devir işlemi pay defterine işlenmelidir.
