Ticari Sırların Korunması ve Yaptırımları

GİRİŞ

Ticari sırlar, modern ekonomide işletmelerin sürdürülebilir rekabet avantajını belirleyen en hayati ve en kırılgan varlıklarını temsil etmektedir. Üretim yöntemleri, müşteri listeleri, pazarlama stratejileri veya teknik formüller gibi gizli bilgilerin yetkisiz ifşası veya kullanımı, şirketlerin pazardaki konumunu derinlemesine sarsacak maliyetlere yol açabilir. Bu nedenle, ticari sırların hukuki koruma rejimi, yalnızca hukuki bir zorunluluk değil, aynı zamanda kurumsal yönetim açısından kritik bir önceliktir.

Türk hukukunda ticari sırlar için müstakil (özel) bir kanun bulunmamaktadır. Koruma, çok katmanlı ve çeşitli mevzuat hükümleriyle sağlanmaktadır. Temel olarak 6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu (TTK) kapsamında düzenlenen haksız rekabet hükümleri (m. 54 ve devamı), 6098 sayılı Türk Borçlar Kanunu (TBK) çerçevesindeki sözleşmesel gizlilik ve rekabet yasağı yükümlülükleri (m. 444 ve devamı) ve son olarak 5237 sayılı Türk Ceza Kanunu (TCK) bünyesindeki cezai yaptırımlar (m. 239) bu rejimin ana direklerini oluşturur.

Bu makalenin amacı, ticari sır kavramını ve yasal kriterlerini uluslararası standartlar ışığında titizlikle belirlemek; TTK, TBK ve TCK nezdinde oluşturulan karma koruma rejimlerini detaylıca analiz etmek; ve ticari sır ihlali fiilleri karşısında uygulanacak hukuki ve cezai yaptırımların kapsamını, özellikle güncel Yargıtay içtihatları ışığında, akademik bir derinlikle incelemektir.

Centilmenlik sözleşmesi hakkında bilgi almak için tıklayınız.

BÖLÜM I: TİCARİ SIR KAVRAMININ TANIMI VE HUKUKİ KRİTERLERİ

1.1. Ticari Sır Kavramı ve Hukuki Niteliği

Ticari sır; üretim, iş, teknik, yönetim veya mali alanlarda sahibine rakiplerine karşı ekonomik avantaj sağlayan, gizli kalması için makul tedbirlerin alındığı bilgi veya belgeler bütünü olarak tanımlanır. Bu kavram, hukuk sisteminde sıklıkla Bankacılık Sırrı veya Müşteri Sırrı gibi özel sır türleriyle birlikte ele alınmakta ve cezai muhakeme hukuku sorunlarına yol açabilmektedir.

Uluslararası alanda, ticari sırların korunması fikri mülkiyet haklarına ilişkin Dünya Ticaret Örgütü’ne üye devletler tarafından akdedilen TRIPS Anlaşması ile teminat altına alınmıştır. Türkiye Cumhuriyeti de bu anlaşmaya taraf bir ülke olarak, uluslararası tanımı kabul etmiştir. TRIPS Anlaşması madde 39(2)’de belirtilen tanım, ticari sırrın hukuki kriterlerinin temelini oluşturur. Bu tanım, bilginin, sahibi tarafından gizli tutulması için gerekli makul önlemlerin alındığı ve gizli olması nedeniyle ticari değere sahip olduğu bilgileri kapsar.

1.2. Ticari Sırrın Kurucu Unsurları (Hukuki Kriterler)

Bir bilginin hukuken korunmaya değer bir ticari sır olarak kabul edilebilmesi için üç zorunlu kriterin aynı anda mevcut olması şarttır. Bu kriterler, özellikle ihlal davalarında ispat yükünün temelini oluşturur ¹:

1. Gizlilik Unsuru (Genel Bilinmeme): Bilginin, bir bütün olarak veya unsurlarının kesin konfigürasyonunda, normalde bu tür bilgilerle ilgilenen çevrelerdeki kişilerce genelde bilinmemesi veya bu kişiler tarafından kolaylıkla elde edilememesi gerekir. Bu, bilginin sadece kamuya açık olmaması değil, aynı zamanda tersine mühendislik (reverse engineering) yoluyla dahi zorlukla çözümlenebilecek bir niteliğe sahip olmasını gerektirir.
2. Ticari Değer Unsuru (Ekonomik Menfaat): Bilgi, gizliliğinden dolayı sahibi gerçek veya tüzel kişiye rekabet üstünlüğü veya ekonomik bir menfaat sağlamalıdır. Bu, sırrın aktif olarak işletmenin ekonomik faaliyetine katkıda bulunma potansiyelini ifade eder.
3. Sır Sahibinin Makul Koruma Tedbirlerini Almış Olması: Sırrı yasal olarak kontrol eden kişi, gizli kalması için ilgili koşullar altında makul önlemleri fiilen almış olmalıdır. Bu, fiziksel, teknik ve hukuki tedbirlerin alınmasını zorunlu kılar ve bu yükümlülük, ticari sırrı koruma rejiminin en kritik ön şartını oluşturur.

Bu kurucu unsur, ticari sır ihlali davalarında mahkemenin bilgiyi sır olarak kabul edip etmeyeceği noktasında belirleyicidir. Eğer bir işletme, gizlilik sözleşmeleri (NDA) imzalamamış, erişim kontrolü uygulamamış veya veri şifreleme gibi teknolojik güvenlik önlemlerini almamış ise , mahkeme tarafından “makul önlemlerin alınmadığı” gerekçesiyle bilginin ticari sır vasfını yitirdiği sonucuna varılabilir. Bu durum, TCK m. 239 gibi cezai davalarda bile geçerlidir; zira Yargıtay kararları uyarınca hâkimin, bilginin ticari sır niteliğinde olup olmadığını bilirkişi raporları ile tespit etmesi gerekir. Dolayısıyla, kurumsal uyumun ve proaktif tedbirlerin eksikliği, hukuki korumanın tamamen ortadan kalkmasına neden olabilecek hayati bir hukuki risktir.

1.3. Ticari Sır ile Benzer Nitelikteki Bilgilerin Ayrımı

Türk Ceza Kanunu m. 239, ticari sırrın yanı sıra Bankacılık Sırrı veya Müşteri Sırrı niteliğindeki bilgi veya belgelerin yetkisiz açıklanmasını da ayrı ayrı yaptırıma bağlamıştır. Her ne kadar bu üç sır türü ceza hukuku bağlamında benzer koruma mekanizmalarına sahip olsa da, hukuki nitelikleri ve tanım kapsamları farklıdır. Bu farklılıklar, özellikle karma davalarda ve muhakeme hukukunda, hangi kanun hükmünün uygulanacağı ve hangi kriterlerin esas alınacağı konusunda özel incelemeler gerektirmektedir.

BÖLÜM II: TİCARİ SIRLARIN HUKUKİ KORUNMA REJİMİ

2.1. Türk Ticaret Kanunu (TTK) Kapsamında Koruma: Haksız Rekabet

Ticari sırların korunması, Türk Ticaret Kanunu’nun 54 ve devamı maddelerinde düzenlenen haksız rekabet hükümleri aracılığıyla sağlanır. Bu hükümler, dürüstlük kuralına aykırı her türlü davranışı kapsayacak şekilde geniş bir koruma zemini sunar.

TTK m. 55, haksız rekabet teşkil eden fiilleri sınırlı sayıda olmamak üzere örneklemektedir. Bu örnekler arasında özellikle Üretim ve İş Sırlarını Hukuka Aykırı Olarak İfşa Etme fiili, ticari sırların ihlalini doğrudan hedef alır. Kanun, özellikle rakip firmaların ticari sır edinme çabalarına karşı net bir koruma sağlar: Başkasına ait pazarlanmaya hazır çalışma ürünlerini teknik çoğaltma yöntemleriyle devralarak yararlanmak haksız rekabet sayılır. Ayrıca, rakiplerin, kendi çalışanları, vekilleri veya diğer yardımcı kişileri, işverenlerinin veya müvekkillerinin üretim ve iş sırlarını ifşa etmeye veya ele geçirmeye yöneltmesi (TTK m. 55/1-b-3) açıkça hukuka aykırı kabul edilmiştir.

Zamanaşımı Süresi ve Cezai Bağlantı

TTK’daki haksız rekabet davalarına ilişkin zamanaşımı süreleri oldukça kısadır: fiilin öğrenildiği tarihten itibaren bir yıl ve her halükarda fiilin işlenmesinden itibaren üç yıl içinde dava açılmalıdır.

Ancak bu kısa süreler, fiilin aynı zamanda Ceza Kanunu’nda düzenlenmiş bir suç olması durumunda uzar. TTK m. 60 uyarınca, eğer ticari sırrın ihlali (örneğin TCK m. 239 kapsamında) bir suçu da teşkil ediyorsa, daha uzun olan Ceza Kanunu zamanaşımı süresi uygulanır. TTK’nın belirlediği bu kural, ticari sır sahiplerinin hukuki haklarını güvence altına almaları için stratejik bir zorunluluk yaratır. Normal TTK süreleri göz önüne alındığında, tazminat hakkını kaybetmemek için şirketlerin, sır ihlali gerçekleştiği anda TCK m. 239 üzerinden cezai süreci de hızla başlatması gerekmektedir. Şikâyet koşulu aranmayan nitelikli hallerde bu süre 8 yıla kadar çıkabilmekte , böylece hukuki yollara başvurma imkanı önemli ölçüde uzamaktadır.

2.2. İş İlişkilerinde Sözleşmesel Koruma (TBK)

İşverenler, iş ilişkisi sırasında çalışanlarının edindiği bilgilere karşı koruma sağlamak amacıyla Türk Borçlar Kanunu (TBK) çerçevesinde sözleşmesel araçları kullanır. Bunların başında Gizlilik Sözleşmeleri (NDA’lar) ve Rekabet Yasağı Sözleşmeleri (TBK m. 444 ve devamı) gelir.

Rekabet Yasağı Sözleşmesinin Geçerlilik Şartları (TBK m. 445)

Rekabet yasağı, işçinin sözleşmenin sona ermesinden sonra rekabet etmesini, rakip işletme açmasını veya başka bir rakip işletmede çalışmasını engellemeyi amaçlar. Ancak TBK m. 445, bu yasağın mutlak olmasını önlemek ve işçinin ekonomik geleceğini korumak amacıyla katı sınırlamalar getirmiştir.

Rekabet yasağı; yer, zaman ve işlerin türü (konu) bakımından uygun olmayan sınırlamalar içeremez ve süresi, özel durum ve koşullar dışında iki yılı aşamaz.

Hakim, sözleşme özgürlüğüne müdahale yetkisine sahiptir. TBK m. 445/2 hükmüne göre, hâkim, aşırı nitelikteki rekabet yasağını, bütün durum ve koşulları serbestçe değerlendirerek, kapsamı veya süresi bakımından sınırlayabilir. Hatta, işçinin ekonomik geleceğini hakkaniyete aykırı olarak tehlikeye düşüren bir sözleşme söz konusu ise, hâkim yasağı tamamen ortadan kaldırabilir. Bu nedenle, rekabet yasağı sözleşmelerinin, işverenin faaliyet sahasıyla doğrudan ilgili ve işçinin edindiği mesleki bilgiyle sınırlı olması gerekir; genel ve muğlak ifadeler içeren sözleşmeler geçersiz kabul edilir.

BÖLÜM III: İHLAL HALİNDE TİCARET VE BORÇLAR HUKUKU KAYNAKLI YAPTIRIMLAR

Ticari sırrın ihlali, sır sahibine hem TTK kapsamında haksız rekabet hükümleriyle dava açma hem de TBK kapsamında sözleşmesel yaptırımları uygulama imkanı verir.

3.1. TTK Kapsamında Hukuki Dava Yolları

Ticari sır ihlali nedeniyle TTK’ya dayanılarak açılan hukuki davalarda temel fark, ihlal edenin kusurlu olup olmamasına bakılıp bakılmamasıdır:

1. Haksız Rekabetin Men’i Davası (Önleme): Ticari sırların ihlaline sebebiyet veren eylemlerin devam etme tehlikesi veya gelecekte ihlale yol açma tehlikesinin bulunması hallerinde, fiilin önlenmesi talebiyle açılır. Bu davanın açılabilmesi için ihlali gerçekleştiren kişinin kusurlu olması şart değildir; objektif sorumluluk esastır.
2. Haksız Rekabetin Ref’i Davası (Ortadan Kaldırma): Devam eden ihlalin durdurulmasını veya tamamlanmış bir ihlalin sonuçlarına ilişkin olarak maddi durumun ortadan kaldırılmasını amaçlar. İhlal yanlış veya yanıltıcı beyanlarla yapılmışsa bu beyanların düzeltilmesi talep edilebilir.⁶ En önemli yaptırımlardan biri de, tecavüzün önlenmesi için kaçınılmaz ise, haksız rekabetin işlenmesinde etkili olan araçların ve malların imhasının istenebilmesidir (TTK m. 61 uyarınca). Bu dava türünde de kusur şartı aranmaz.

3.2. Maddi ve Manevi Tazminat Yükümlülüğü

Tazminat talep edebilmek için, kural olarak ihlali gerçekleştiren tarafın kusurlu olması gerekir. Maddi tazminat, sır sahibi şirketin uğradığı fiili zarar (gerçekleşen kayıp) ve yoksun kalınan kârı (kazanç kaybı) kapsar. Tazminat hesaplamalarında, Yargıtay içtihatlarına uygun bir metodoloji izlenmelidir; örneğin, işten çıkarma ve ticari sır ifşası bağlantılı davalarda, hesaplamaların güncel bordro ücretleri üzerinden yapılması esastır. Manevi tazminat ise, özellikle işletmenin ticari itibarı, güvenilirliği veya gizliliğin ihlali nedeniyle uğradığı manevi zararın giderilmesi için talep edilebilir.

3.3. Sözleşmesel Yaptırımlar: Cezai Şart ve Tazminat (TBK m. 446)

Rekabet yasağına aykırı davranan işçi, TBK m. 446 uyarınca, bunun sonucu olarak işverenin uğradığı bütün zararları gidermekle yükümlüdür.

Eğer yasağa aykırı davranış bir cezai şarta bağlanmışsa, sözleşmede aksine bir hüküm yoksa, işçi öngörülen miktarı ödeyerek rekabet yasağına ilişkin borcundan kurtulabilir. Ancak, işçinin öngörülen cezai şart miktarını aşan zararı giderme yükümlülüğü devam eder. İşveren, cezai şart hükmü koyarak, zararını ispat yükü altına girmeksizin bir miktar talep etme avantajına sahip olur.

Ayrıca, işveren, ceza koşulu ve ek zararlarının ödenmesi dışında, sözleşmede yazılı olarak açıkça saklı tutulması koşuluyla, menfaatlerinin önemi ve işçinin davranışının haklı göstermesi durumunda, yasağa aykırı davranışa son verilmesini de isteyebilir.

Bir ticari sır ihlali fiilinin aynı anda hem TTK’daki ref’i davasıyla ihlal araçlarının imhasına konu olabilmesi , hem TCK 239 ile hapis cezası yaptırımına bağlanabilmesi ve hem de TBK m. 446 ile önceden belirlenen cezai şartın talep edilebilmesi, bu yaptırım mekanizmalarının kesişim noktasının yüksek bir caydırıcılık sağladığını ortaya koymaktadır.

Ticari Sır İhlaline Karşı Başvurulabilecek Hukuki Yaptırımların Karşılaştırılması (TTK Kapsamı)

BÖLÜM IV: CEZA HUKUKU KAPSAMINDA TİCARİ SIRRIN KORUNMASI (TCK M. 239)

4.1. Suçun Tanımı ve Unsurları

Ticari sırların cezai koruması, 5237 sayılı Türk Ceza Kanunu’nun 239. maddesinde “Ticari Sır, Bankacılık Sırrı veya Müşteri Sırrının Açıklanması” suçu olarak düzenlenmiştir. Bu suçun konusu, bir kimsenin sıfatı, görevi, mesleği veya sanatı gereği vakıf olduğu ticari sır, bankacılık sırrı veya müşteri sırrı niteliğindeki bilgi veya belgelerdir.

Suç, ancak bu sırrı meslek veya sıfatı gereği öğrenen, yani özel bir sorumluluk ilişkisi içinde olan kişiler tarafından işlenebilir. Kanun, bu suçun fenni keşif ve buluşları veya sınai uygulamaya ilişkin bilgiler hakkında da uygulanacağını açıkça belirtir (TCK m. 239/2).

Cezai yargılama sürecinde, kopyalanan verilerin gerçekten ticari sır niteliği taşıyıp taşımadığının tespiti hayati önem taşır. Yargıtay, bu tür konuların teknik bilgi ve tecrübeyi gerektirdiğini, bu nedenle eksik incelemeye ve yetersiz bilirkişi raporuna dayanılarak hüküm kurulmasının hukuka aykırı olduğunu belirtmiştir. Bu, ticari sır iddialarının yalnızca soyut beyanlarla değil, teknik ve uzman raporlarla desteklenmesi zorunluluğunu pekiştirir.

4.2. Cezai Yaptırımlar ve Uygulama Esasları

TCK m. 239/1 uyarınca, ticari sırrı yetkisiz kişilere veren veya ifşa eden kişi, şikayet üzerine, bir yıldan üç yıla kadar hapis ve beşbin güne kadar adli para cezası ile cezalandırılır.

Bu suçta dikkate alınması gereken en önemli yaptırım ilkesi, hükmedilen hapis cezasının adli para cezasına çevrilememesidir. Adli para cezası, hapis cezasıyla birlikte veya tek başına uygulanabilen bir yaptırım türü olmasına rağmen, TCK m. 239 kapsamında hükmedilen hapis cezasının paraya çevrilmesinin yasaklanması , kanun koyucunun ticari sırların korunmasına verdiği önemi ve suçun caydırıcılığını yüksek tutma amacını göstermektedir.

4.3. Muhakeme Usulü ve Zamanaşımı

TCK m. 239’daki suçun temel hali şikâyete bağlıdır ve bu nedenle Ceza Muhakemesi Kanunu (CMK) m. 253 gereğince uzlaşma hükümleri kapsamındadır. Bu durum, yargılama sürecinde uzlaşma mekanizmalarının uygulanmasını hukuki bir gereklilik haline getirir.

Ancak TCK m. 239/3, cezayı artıran nitelikli bir hal düzenlemiştir: Sırların, Türkiye’de oturmayan bir yabancıya veya onun memurlarına açıklanması durumunda, faile verilecek ceza üçte bir oranında artırılır. Bu nitelikli halin gerçekleşmesi durumunda, suç şikâyete bağlı olmaktan çıkar ve savcılık tarafından resen soruşturulur.⁷ Bu hallerde, şikâyet hakkı dava zamanaşımı süresi içinde kullanılabilir ki, bu süre TCK genel hükümlerine göre 8 yıldır. Şikâyet koşulunun ortadan kalkması, uluslararası sır transferinin yarattığı zararın ciddiyeti nedeniyle korumanın kapsamını genişletmektedir.

BÖLÜM V: TİCARİ SIRLARI KORUMAYA YÖNELİK ÖNLEYİCİ TEDBİRLER VE KURUMSAL UYUM

Ticari sır sahiplerinin hukuki korumadan faydalanabilmesi için yerine getirmesi gereken en temel yükümlülük, bilginin gizliliğini korumak adına “makul önlemler” alma zorunluluğudur (Bölüm I, Kriter 3). Bu önlemlerin alınmış olması, olası ihlal davalarının ispatında kilit rol oynar.

5.1. Hukuki Önlemler ve Sözleşme Yönetimi

İşletmeler, ticari sırların korunmasını sağlamak amacıyla çalışanları ve iş ortakları ile titizlikle hazırlanmış Gizlilik Sözleşmeleri (NDA) imzalamalıdır. Bu sözleşmeler, ilgili tarafların ticari sırları ifşa etmeme yükümlülüğünü hukuki bir zemine oturtur ve yaptırımları netleştirir.

İş ilişkilerinde, Rekabet Yasağı Sözleşmeleri (TBK m. 444 vd.) kritik bir rol üstlenir. Bu sözleşmelerin hazırlanmasında TBK m. 445’te belirlenen yer, zaman ve işin türü sınırlamalarına mutlak surette uyulmalıdır. Aşırı ve genel ifadelerden kaçınan, somut sınırlamalar içeren cezai şartlı sözleşmeler, ihlal anında cezai şartın geçerliliğini ve hukuki mücadelenin gücünü artırır.

Ayrıca, işçinin ticari sır niteliğindeki belgelerin fotokopisini izinsiz çekmesi, Yargıtay tarafından işverene iş akdini haklı nedenle fesih yetkisi veren bir davranış olarak kabul edilmektedir. Bu içtihat, işverene acil ve etkili bir hukuki reaksiyon gösterme yetkisini pekiştirmektedir.

Rekabet Yasağı Sözleşmesinin Geçerlilik Şartları ve Hâkim Müdahalesi (TBK m. 445)

5.2. Organizasyonel ve Kurumsal Tedbirler

Organizasyonel düzeyde, ticari sırların başarılı bir şekilde korunabilmesi için katı erişim kontrollerinin uygulanması gerekir. Bu, fiziksel ve dijital erişim haklarının dikkatli bir şekilde yönetilmesini ve sınırlandırılmasını içerir. Sır niteliği taşıyan belgelerin açıkça işaretlenmesi ve sınıflandırılması (Gizli, Çok Gizli vb.), hem iç disiplini sağlar hem de mahkemeye karşı “makul önlemlerin alındığına” dair güçlü bir kanıt sunar. Ayrıca, çalışanların ticari sırların önemi ve korunması politikaları konusunda düzenli olarak eğitilmesi, farkındalığın artırılması ve potansiyel ihlallerin önlenmesi açısından hayati önem taşır.

5.3. Teknolojik Güvenlik Önlemleri

Dijital ortamda ticari sırların korunması için teknolojik önlemler zorunludur. Veri şifreleme (encryption), güvenlik duvarları (firewalls), sızma testleri ve yetkisiz veri transferini engelleyici sistemler, ticari sırların korunmasını sağlamanın temel yollarındandır.⁴ Kritik verilere erişim ve manipülasyon girişimlerinin detaylı bir şekilde kayıt altına alınması (logging), bir ihlal durumunda faalin tespitini kolaylaştıran teknik bir zorunluluktur.

5.4. Rekabet Kurumu Kapsamında Koruma

Rekabet Kurumu’nun (RK) yürütmekte olduğu soruşturmalarda, muhataplardan elde edilen ve ticari sır niteliğindeki bilgilerin korunmasına yönelik usul ve esaslar özel olarak düzenlenmiştir. Bu kurallar, 4054 sayılı Rekabetin Korunması Hakkında Kanun (RKHK) m. 25 ve 2010/3 sayılı ilgili Tebliğ’in 12. ve 15. maddeleri arasında yer almakta olup, kamu otoriteleri nezdinde de sırların hassasiyetle yönetilmesini zorunlu kılar.

SONUÇ

Türk hukuku, ticari sırları korumak amacıyla, TTK’nın rekabet hukuku mekanizmalarını, TBK’nın sözleşmesel caydırıcılığını ve TCK’nın ağır cezai yaptırımlarını birleştiren güçlü ve çok boyutlu bir koruma rejimi tesis etmiştir. Bu üçlü rejim, ihlal fiillerine karşı hem önleyici (men, ref) hem de cezalandırıcı (tazminat, hapis) imkanları bir arada sunar.

Yaptırımların caydırıcılığı, özellikle TCK m. 239 kapsamında hükmedilen hapis cezasının adli para cezasına çevrilmeme ilkesi ve TTK’nın ihlal araçlarının imhasını talep etme hakkı ile belirginleşmektedir.

Ancak, bu hukuki korumadan tam anlamıyla yararlanabilmek, sır sahibinin inisiyatifine bağlıdır. Yargı kararları, makul koruma tedbirlerinin (NDA’lar, erişim kontrolleri, şifreleme ve eğitim ) alınmış olmasını, bilginin ticari sır vasfını koruması için hukuki bir ön koşul olarak görmektedir. Kurumsal uyum ve proaktif tedbirler, bu nedenle, bir davanın hukuki dayanağının teminatıdır.

Ayrıca, TTK’daki kısa zamanaşımı süreleri (1/3 yıl) göz önüne alındığında, ticari sır ihlali mağdurlarının, hukuki talep haklarının sürdürülebilirliğini sağlamak amacıyla, ihlal anında TCK m. 239 üzerinden cezai süreci de başlatması stratejik bir zorunluluktur. Bu, TTK m. 60 uyarınca daha uzun olan ceza zamanaşımı sürelerinden faydalanılmasını mümkün kılar.

Sonuç olarak, ticari sırların korunması, pasif bir hukuki hak olmaktan öte, aktif ve sürekli uygulanan bir kurumsal güvenlik politikası gerektiren, çok disiplinli bir alandır. İşletmelerin bu karmaşık hukuki rejimde başarılı olabilmesi, hukuki zemini teknik ve organizasyonel önlemlerle desteklemesine bağlıdır.