Giriş

Bu makalede, Türkiye’deki ceza infaz kurumları arasındaki nakil sürecini, ilgili yasal mevzuat ve güncel uygulamalar ışığında detaylı bir biçimde incelemektedir. Ceza ve Güvenlik Tedbirlerinin İnfazı Hakkında Kanun (5275 sayılı Kanun) başta olmak üzere, nakil işlemlerini düzenleyen hukuki çerçeve, hükümlü ve tutukluların haklarını güvence altına almayı amaçlamaktadır. Bu bağlamda, nakil işlemlerinin insan onuruna uygun bir şekilde, ikincil bir cezalandırma veya örseleyici bir muamele teşkil etmeden yürütülmesi esastır. Bu temel prensip, ulusal mevzuatın yanı sıra, Avrupa Konseyi Bakanlar Komitesi’nin ilgili tavsiye kararları ve Avrupa Cezaevi Kuralları gibi uluslararası normlarla da desteklenmektedir. Nakillerde aile bütünlüğünün korunması, mahkumların ailelerine mümkün olduğunca yakın cezaevlerine yerleştirilmesi yönünde uluslararası normlar bulunmaktadır.  

İnfaz Hukuku Hakkında Kapsamlı Bilgi İçin Tıklayınız.

Sürecin doğru anlaşılması için, “nakil” ve “sevk” kavramlarının net bir şekilde ayrılması gerekmektedir. Nakil, bir hükümlü veya tutuklunun mevcut ceza infaz kurumundan başka bir kuruma kalıcı olarak transfer edilmesi işlemidir. Bu, hükümlünün yeni cezaevinde cezasının kalan kısmını tamamlaması anlamına gelir. Sevk ise, duruşma, savcılık soruşturması veya sağlık muayenesi gibi geçici nedenlerle hükümlünün kurum dışına çıkarılmasıdır. Nakil kalıcı bir yer değişikliğini ifade ederken, sevk kısa süreli ve geçici bir durumu ifade eder, bu da başvuru ve karar mekanizmalarının farklılığını açıklar.  

1. Nakil Süreci: Dayanak, Kapsam ve Temel Esaslar

1.1. Hukuki Dayanak ve Güncel Düzenlemeler

Hükümlülerin ve tutukluların nakil işlemleri, 5275 sayılı Ceza ve Güvenlik Tedbirlerinin İnfazı Hakkında Kanun’un 53 ila 58. maddeleri arasında detaylı olarak düzenlenmiştir. Bu maddeler nakil için genel amaç ve gerekçeleri (Madde 53), kendi isteğiyle nakli (Madde 54), disiplin nakillerini (Madde 55), zorunlu nedenleri (Madde 56), hastalık nakillerini (Madde 57) ve nakil sırasında alınacak tedbirleri (Madde 58) kapsamaktadır.  

2020 yılında yapılan düzenleme ile Ceza İnfaz Kurumlarının Yönetimi ile Ceza ve Güvenlik Tedbirlerinin İnfazı Hakkında Tüzük yürürlükten kalkmış ve yerine Ceza İnfaz Kurumlarının Yönetimi ile Ceza ve Güvenlik Tedbirlerinin İnfazı Hakkında Yönetmelik yürürlüğe girmiştir.  

1.2. Nakil Gerekçeleri

5275 sayılı Kanun’un 53. maddesi uyarınca, hükümlüler çeşitli nedenlerle başka bir kuruma nakledilebilirler. Bu nedenler arasında kendi istekleriyle nakil, toplu sevk, disiplin, asayiş ve güvenlik, hastalık, eğitim-öğretim ile suç ve yargılama yeri bulunmaktadır.  

Nakil işleminden önce hükümlünün arama ve hekim muayenesi zorunludur. Hekim muayenesi sonucunda yola çıkamayacak durumda olduğu anlaşılanların nakli, raporla ertelenir ve durum Adalet Bakanlığına bildirilir.  

2. Nakil Türleri ve Şartları

2.1. Kendi İsteğiyle Nakil (5275 S.K. Madde 54)

Hükümlülerin en sık talep ettiği nakil türü, kişisel veya ailevi sebeplerle kendi istekleri üzerine gerçekleştirilen nakildir.  

Gerekli Şartlar

• Dilekçe ve Tercih: Hükümlünün, durumuna uygun en az üç farklı cezaevini belirten yazılı bir dilekçe vermesi zorunludur.  
• Nakil Giderleri: Hükümlünün nakil masraflarını peşin olarak ödemeyi kabul etmesi gerekir. Çocuk hükümlüler ve maddi durumu yetersiz olduğunu belgeleyen hükümlüler için bu şart aranmaz.  
• Kurumda Kalma Süresi: Nakil talebi için hükümlünün, dilekçe tarihi itibarıyla ceza infaz kurumlarında bulunulması gereken sürenin üç aydan fazla olması gerekir. Bu şart, 14 Nisan 2020 tarihli 7242 sayılı Kanun değişikliği ile getirilmiştir. Önceki düzenlemede “koşullu salıverilmeye beş aydan az süre kalmamış olması” şartı aranmaktaydı.  
• İyi Hal Durumu: Hükümlünün iyi hâl göstermesi, disiplin cezası almamış veya varsa cezanın kaldırılmış olması gerekmektedir.  
• Kurumsal Uygunluk: Talep edilen kurumda yer, kapsama gücü ve sınıfının uygun bulunması, tutukevi olmaması ve mahkûmiyet süresine uygun hükümlülerin barındırıldığı bir kurum olması gerekir.  
• Disiplin Nedeniyle Ayrılmama: Hükümlünün daha önce disiplin nedeniyle ayrılmak zorunda kaldığı bir kurumu tekrar talep etmesi mümkün değildir.  

2.2. İdari ve Zorunlu Nedenlerle Nakil

Nakil kararları sadece hükümlünün talebi üzerine değil, idarenin takdir yetkisi veya zorunlu durumlar nedeniyle de verilebilir. Bu nakil türleri arasında disiplin, asayiş ve güvenlik ile zorunlu nedenler bulunmaktadır.  

• Disiplin Nedeniyle Nakil (5275 S.K. Madde 55): Bu nakil türü, hükümlünün cezaevinde hücreye koyma cezasını gerektiren bir eylemde bulunması durumunda gündeme gelir. Kurumun en üst amirinin talebi üzerine, Adalet Bakanlığı tarafından başka bir kuruma nakil kararı verilebilir. Verilen disiplin cezaları, hükümlünün nakledildiği yeni kurumda infaz edilmeye devam eder. Nakledilen hükümlü yeni kurumda en az altı ay kalmak zorundadır.  
• Zorunlu Nedenlerle Nakil (5275 S.K. Madde 56): Bu nakiller, cezaevlerinin yetersiz kalması, kapasite aşımı, doğal afetler veya büyük onarım gibi idari zorunluluklar nedeniyle gerçekleştirilir. Bu durumlarda nakil, Adalet Bakanlığı tarafından belirlenen uygun kurumlara yapılır.  

2.3. Özel Haller: Hastalık ve Eğitim Nedeniyle Nakil (5275 S.K. Madde 57)

Hastalık ve eğitim gibi özel durumlar da nakil için yasal gerekçeler sunmaktadır. Hükümlülerin tedavi hakları, kurum hekimi tarafından acil veya olağan muayene ve tedavi sağlanmasıyla başlar. Mevcut cezaevinde tedavisi mümkün olmayan durumlarda, hekim önerisi ve başhekim onaylı rapor ile başka bir kuruma nakil talep edilebilir. Sağlık nedeniyle başka bir ile sevk, sağlık kurulu raporu ile mümkündür. Acil durumlarda özel sağlık kuruluşları da istisnai olarak kullanılabilir. Eğitim ve öğretim faaliyetlerine devam etme hakkı da nakil için geçerli bir sebeptir.  

3. Başvuru Süreci ve Yetki

3.1. Başvuru Makamları ve Süreç İşleyişi

Nakil talebi, öncelikle hükümlü veya tutuklu tarafından bizzat, bulunduğu cezaevinin idaresine yazılı bir dilekçe ile yapılır. Avukat, vasi veya üçüncü şahıslar tarafından doğrudan başvuru yapılamaz; avukatın rolü, dilekçenin hazırlanması ve hukuki süreçte destek sağlamaktan ibarettir.  

Hükümlü tarafından sunulan dilekçe, cezaevi müdürlüğü aracılığıyla bağlı olduğu Cumhuriyet Başsavcılığına gönderilir. Başsavcılık, dilekçeyi yasal şartlar açısından değerlendirir. Talebin uygun olduğu düşünülürse, dilekçe ve ekleri nihai karar için Adalet Bakanlığı Ceza ve Tevkifevleri Genel Müdürlüğüne iletilir. Nihai nakil kararı, bakanlık tarafından verilir.  

3.2. Başvuru İçin Gerekli Belgeler ve Gerekçelendirme Stratejisi

Nakil talebinin olumlu sonuçlanması için, dilekçenin sadece yasal şartları içermesi yeterli olmayıp, aynı zamanda güçlü ve somut delillerle desteklenmesi gerekmektedir. Bu nedenle, başvuru dilekçesine eklenen belgeler, talebin aile bütünlüğünün veya sağlık hakkının korunması gibi temel bir insan hakkı talebi haline gelmesini sağlar.  

Başvuru dilekçesine eklenmesi önerilen belgeler:

• Ailevi Sebepler İçin: Aile bireylerinin ikametgâh adreslerini gösteren nüfus kayıt örneği, özellikle yaşlı ebeveynlerin sağlık sorunlarını belgeleyen raporlar, mevcut cezaevine ulaşım zorluğunu gösteren harita dökümleri ve çocukların öğrenci belgeleri gibi ekler sunulabilir.  
• Sağlık Gerekçeleri İçin: Tedavinin mevcut kurumda yapılamadığına dair sağlık kurulu raporu, kurum hekimi tarafından yapılan sevkler, reçeteler ve tedavi planı gibi tıbbi belgeler eklenmelidir.  
• Güvenlik Gerekçeleri İçin: Önceden yapılan şikayet dilekçeleri ve idarenin yanıtları gibi belgeler eklenebilir.  

3.3. Tutuklular Bakımından Özel Durum

5275 sayılı Kanun’da nakil işlemleri “Hükümlüler” başlığı altında düzenlenmiş olsa da, tutuklulara yönelik uygulamalar İnfaz Yönetmeliği ve Ceza ve Tevkifevleri Genel Müdürlüğü (CTE) uygulamalarıyla benzerlik göstermektedir. Tutuklular, duruşma ve yargılamaları için gerekli hallerde nakledilebilirler.  

4. Ret Kararları, İtiraz ve Yargısal Denetim

4.1. Nakil Taleplerinin Reddi Sebepleri

Nakil talebinin mevzuatta belirtilen şartları taşımaması veya idari takdirin olumsuz yönde kullanılması durumunda, talep reddedilebilir. Başlıca ret nedenleri şunlardır:  

• Hükümlünün dilekçede en az üç kurum belirtmemesi veya nakil masrafını ödemeyi kabul etmemesi.  
• Talep edilen kurumun mahkûmiyet süresine uygun olmaması.  
• Hükümlünün iyi hâl göstermemesi veya disiplin cezası almış olması.  
• Talep edilen cezaevinin kapasitesinin dolu olması veya bakanlık tarafından nakle kapalı olması.  
• Nakil giderlerini peşin olarak ödemeyi kabul etmemesi.  

4.2. Ret Kararına Karşı Hukuki İtiraz ve Şikayet Yolları

Nakil talebinin reddedilmesi durumunda, hükümlünün hukuki yollara başvurma hakkı mevcuttur. Ret kararının tebliğinden itibaren 15 gün içinde infaz hâkimliğine şikâyet başvurusunda bulunulabilir. Bu başvuru, idari kararın yargısal denetimini sağlar. İnfaz hâkimliğinin kararına karşı ise, 7 gün içinde Ağır Ceza Mahkemesine itiraz edilebilir.  

4.3. Anayasa Mahkemesi (AYM) İçtihadı

Anayasa Mahkemesi, nakil taleplerine ilişkin kararlarında, mahkemelerin başvuruları ilgili ve yeterli gerekçelerle karşılaması gerektiğini vurgulamıştır. Örneğin, Yaşar Karaca kararında, aileye yakın bir kuruma nakil talebinin reddine karşı açılan davada esaslı iddiaların karşılanmamasının gerekçeli karar hakkı ihlali olduğuna hükmetmiştir. Ancak, AYM’nin 2017/31069 sayılı kararında belirtildiği üzere, aileye yakın cezaevi hakkı mutlak bir hak olmayıp, somut koşullara ve idarenin güvenlik ve kapasite gibi değerlendirmelerine bağlıdır. Bu kararlar, idari kolaylıklar yerine bireysel durumların titizlikle incelenmesi gerektiğini ortaya koymaktadır.  

5. Nakil Uygulamaları ve Sonrası Durum

5.1. Nakil Esnasında Alınacak Tedbirler (5275 S.K. Madde 58)

Nakil sırasında, hükümlülerin onurunu zedeleyici uygulamalardan kaçınılması esastır. Nakil araçlarının yeterli havalandırma ve ışığa sahip olması, eziyet verici veya onur kırıcı muamelede bulunulmaması, mevzuatla güvence altına alınmıştır. Ayrıca, hükümlü ve tutukluların kamuya görünmelerini engelleyecek tedbirler alınmalıdır. Kelepçe gibi kısıtlayıcı araçlar, sadece kaçma riskini önlemek için kullanılabilir ve adli makamlar önüne çıkarılırken çıkarılması gerekir.  

5.2. Nakil Sonrası Yeni Kurumda Zorunlu Kalış Süreleri

Nakli gerçekleşen hükümlüler, eğitim veya hastalık nedeniyle yapılan nakiller hariç, yeni cezaevinde bir yıl kalmak zorundadırlar. Çocuk hükümlüler için bu süre altı ay olarak belirlenmiştir. Bu kural, sık ve gereksiz nakillerin önüne geçerek kurum düzenini korumayı amaçlamaktadır. Disiplin nedeniyle nakledilen hükümlülerin ise yeni kurumda en az altı ay kalması gerekir.  

Sonuç

Ceza infaz kurumlarında nakil süreci, Türk hukuku kapsamında ayrıntılı olarak düzenlenmiştir. Ancak pratik uygulamada, özellikle kendi isteğiyle yapılan nakil talepleri, idari ret kararları nedeniyle zorluklarla karşılaşabilmektedir. Mevzuatın hükümlü lehine tanıdığı hakların etkin bir şekilde kullanılabilmesi için, başvuru sürecinin stratejik bir yaklaşımla ele alınması kritik öneme sahiptir.

Nakil talebi dilekçesi hazırlanırken, sadece yasal şartların belirtilmesi yeterli değildir; aynı zamanda talebin ailevi, sağlık veya güvenlik gibi somut ve güçlü belgelerle desteklenmesi gerekmektedir. Nüfus kayıt örnekleri, sağlık kurulu raporları ve ulaşım zorluklarını gösteren belgeler gibi ekler, idarenin matbu gerekçelerle ret kararı verme ihtimalini azaltmaktadır.  

Ret kararı durumunda, kanunun sağladığı itiraz ve şikâyet yollarının vakit kaybetmeden kullanılması, sürecin olumlu sonuçlanması açısından hayati önem taşımaktadır. İnfaz hâkimliği ve ağır ceza mahkemeleri, idari kararların hukuka uygunluğunu denetleyerek, hükümlülerin haklarının korunmasına hizmet etmektedir.  

Uzman görüşüne göre, nakil işlemlerinde idari kolaylıklar yerine, mevzuatın temel amacı olan insan onurunun korunması ve infazın iyileştirici amacına hizmet edilmesi öncelikli olmalıdır. Bu yaklaşım, sadece hükümlülerin değil, aynı zamanda ceza adalet sisteminin adil ve insani bir şekilde işlemesi için de gereklidir.