Giriş
İmtiyazlı paylar, anonim şirketlerde esas sözleşme ile tanımlanabilen, belirli pay sahiplerine tanınan ayrıcalıklı haklar sunan paylardır. Bu tür paylar, adi paylardan farklı olarak, sahiplerine şirketin ekonomik ve yönetsel süreçlerinde daha fazla ayrıcalık sağlamak amacıyla kullanılabilir. İmtiyazlı payların belirli pay gruplarına tanınan haklar, şirketin büyüklüğü, yönetim yapısı ve pay sahiplerinin talepleri doğrultusunda şekillenir. Türk Ticaret Kanunu’nda (TTK) da düzenlenen bu paylar, anonim şirketlerin daha esnek ve dinamik bir şekilde yapılandırılmasına olanak tanır. Bu yazıda, anonim şirketlerde imtiyazlı payların kapsamı, imtiyazlı pay sahiplerinin hakları ve imtiyazların esas sözleşme ile nasıl şekillendirilebileceği gibi temel konular ele alınacaktır..
İmtiyazlı Paylar ve Hukuki Tanımı
Genel olarak, anonim şirketlerde paylar sahiplerine eşit haklar tanır. Ancak, bu eşitlik yalnızca aynı nitelikteki paylar için geçerlidir. Şirketin esas sözleşmesinde, pay sahipliği haklarının içerik itibariyle bazı pay grupları veya bireysel pay sahipleri lehine farklılaştırılması mümkündür. Böylece ortaya çıkan imtiyazlı paylar, adi pay sahiplerine göre daha geniş haklar sağlar. İmtiyaz, kişilere değil, paylara tanınır; yani, imtiyazlı paylar, belirli bir pay grubuna tanınan ayrıcalıklı haklardır.
Türk Ticaret Kanunu’nda (TTK), imtiyazlı paylara ilişkin doğrudan bir tanım yapılmamış olup, sadece bu paylara tanınabilecek imtiyaz hakları belirtilmiştir. TTK m. 401, “Esas sözleşme ile bazı nevi hisse senetlerine kar payı veya tasfiye halindeki şirket mevcudunun dağıtılması vesair hususlarda imtiyaz hakları tanınabilir.” şeklinde bir düzenleme getirmiştir. Ancak, bu madde imtiyazlı paylar için bir tanım sunmak yerine, imtiyazlı payların hangi konularda ayrıcalık tanıyabileceğini belirtmiştir.
Türk Ticaret Kanunu (YTK) m. 478/2, imtiyaz kavramını daha açık bir şekilde tanımlamaktadır. Buna göre imtiyaz, “kâr payı, tasfiye payı, rüçhan ve oy hakkı gibi haklarda, paya tanınan üstün bir hak veya kanunda öngörülmemiş yeni bir pay sahipliği hakkı” olarak açıklanır. YTTK, imtiyazlı payların yalnızca kâr payı veya tasfiye payı gibi ekonomik haklarla sınırlı kalmadığını, aynı zamanda oy hakkı gibi yönetimsel hakları da kapsayabileceğini belirtmiştir.
İmtiyazlı Payların Esas Sözleşme ile Tanınması
İmtiyazlı payların şirketin esas sözleşmesinde öngörülmesi gerekmektedir. Türk Ticaret Kanunu’na göre, imtiyazlı payların sadece esas sözleşmede öngörülmesiyle çıkarılması mümkündür. TTK, imtiyazlı payların yalnızca esas sözleşme ile tanınabileceği ilkesini pekiştirmiştir. Bununla birlikte, esas sözleşme değişikliği ile imtiyazlı pay çıkarılması da mümkündür. Bu konuda, TTK m. 421/3, imtiyazlı pay çıkarılmasına yönelik esas sözleşme değişikliği için belirli bir karar nisabı öngörmüştür. Buna göre, imtiyazlı pay oluşturulmasına dair esas sözleşme değişikliklerinin, sermayenin en az yüzde yetmiş beşini oluşturan pay sahiplerinin olumlu oylarıyla alınması gerekmektedir. Eğer bu nisaba ilk toplantıda ulaşılamazsa, izleyen toplantılarda da aynı nisap aranır.
1. Kâr Payında İmtiyaz
İmtiyazlı pay sahiplerinin en sık karşılaştığı ve en yaygın olarak sağlanan haklardan biri, kâr payı hakkıdır. Kâr payı, anonim şirketlerde genellikle yıl sonunda elde edilen kârın, pay sahiplerine orantılı bir şekilde dağıtılması olarak bilinse de, imtiyazlı pay sahiplerine bu konuda daha fazla ayrıcalık tanınabilir. İmtiyazlı pay sahiplerine, şirketin elde ettiği kârın dağıtılmasında, adi pay sahiplerine kıyasla öncelikli bir hak tanınması mümkündür.
İmtiyazlı pay sahiplerinin kâr payından yararlanabilme oranı, esas sözleşme ile belirlenebilir. Bu pay sahipleri, şirketin net kârından önce belirli bir oranda pay alabilirler. Bu oran, genellikle şirketin faaliyet ve büyüklüğüne göre değişkenlik gösterse de, imtiyazlı pay sahiplerine bu süreçte öncelikli hak verilmesi, onlara ekonomik açıdan önemli bir avantaj sağlar. Örneğin, imtiyazlı pay sahipleri, diğer pay sahiplerinden önce belirli bir yüzdeyi alabilir ve geriye kalan kâr, adi pay sahipleri arasında paylaştırılır.
Bunun dışında, kâr payının birikmesi gibi durumlar da söz konusu olabilir. Şirketin kârının, belirli bir süre boyunca dağıtılmaması ve birikmesi durumu da imtiyazlı pay sahipleri için önemli bir avantaj sunabilir. Bu tür bir uygulama, pay sahiplerinin kâr dağıtımının zamanlamasında öncelikli haklar tanınmasını sağlayarak, uzun vadeli yatırımcılar için cazip bir seçenek oluşturabilir. Kâr payı hakkı, şirketlerin kâr marjlarının yüksek olduğu dönemlerde imtiyazlı pay sahiplerinin ekonomik olarak daha fazla kazanç elde etmelerini sağlarken, aynı zamanda bu payların yatırımcılar açısından daha değerli hale gelmesine de yol açar.
2. Tasfiye Artığına Katılma İmtiyazı
Şirketin faaliyetlerini sona erdirip tasfiye aşamasına geçmesi durumunda, şirketin mal varlıkları önce alacaklılara ödenir ve ardından kalan varlıklar pay sahiplerine dağıtılır. İmtiyazlı pay sahipleri, tasfiye durumunda da kendilerine avantaj tanıyan haklar elde edebilirler. Tasfiye artığına katılma imtiyazı, imtiyazlı pay sahiplerinin diğer pay sahiplerine kıyasla, şirket tasfiye edildikten sonra kalan varlıklardan öncelikli olarak pay almasını sağlar.
Bu tür bir imtiyaz, özellikle riski azaltmak ve sermaye katkısının belirli bir kısmının korunmasını sağlamak isteyen yatırımcılar için oldukça önemli bir avantaj sunar. Tasfiye esnasında, şirketin tüm borçları ödendikten sonra kalan mal varlığı, pay sahiplerine orantılı olarak dağıtılır. İmtiyazlı pay sahiplerinin, adi pay sahiplerine göre tasfiye artığından öncelikli olarak ödeme alması, bu pay sahiplerinin tasfiye durumunda daha az zarar görmelerine yardımcı olur.
Tasfiye artığına katılma imtiyazı, özellikle şirketin mali durumunun belirsiz olduğu veya tasfiye sürecine girme ihtimali bulunan durumlarda, pay sahiplerinin sermaye kayıplarını minimize etmek amacıyla tercih edilen bir düzenlemedir. Bu imtiyaz, şirketin tasfiye sürecinde hayati önem taşıyabilecek bir güvence sağlar.
3.Oyda İmtiyazlı Paylar
TTK, oyda imtiyazlı paylara ilişkin ayrı bir düzenleme getirmiştir. TTK m. 479, oyda imtiyazlı payların nasıl tanınabileceğini belirler. Oyda imtiyaz, eşit itibari değere sahip paylara farklı sayıda oy hakkı verilerek tanınabilir. Bu yöntem, doktrin tarafından da kabul edilmiş bir uygulamadır ve kanunda da yansımıştır. Ancak, farklı itibari değere sahip paylara eşit oy hakkı tanınması gibi bir yöntem Yeni TTK’da yer almaz.
YTTK, oyda imtiyaz açısından bir sınırlama getirmiştir. Bu sınıra göre, bir paya en fazla on beş oy hakkı tanınabilir (YTTK m. 479/2). Ancak, kurumlaşma gereksinimleri veya haklı sebeplerin varlığı durumunda, bu üst sınır geçerli olmayabilir. Bu düzenleme, özellikle aile şirketlerinde profesyonel yöneticilere daha fazla oy hakkı tanıyarak, şirketin profesyonelleşmesini teşvik etmeyi amaçlar.
Yeni TTK, oyda imtiyaz kullanımı için belirli sınırlar koymakla birlikte, bazı önemli kararlar için oyda imtiyazın kullanılamayacağını da belirtmiştir. Örneğin, esas sözleşme değişikliği, işlem denetçilerinin seçimi, ibra ve sorumluluk davası açılması gibi kararlar, oyda imtiyaz kullanılarak alınamaz. Bu düzenleme, şirketlerde hâkimiyet kurulmasını engellemeyi ve imtiyazın kötüye kullanılmasını önlemeyi amaçlar.
3.1.İmtiyazlı Pay Sahiplerinin Temsil Hakkı
TTK, belirli pay gruplarına yönetim kurulunda temsil edilme hakkı tanıyabilmektedir. TTK m. 360, esas sözleşme ile belirli pay gruplarına, belirli özellikleri olan pay sahiplerine ve azınlık pay sahiplerine yönetim kurulunda temsil edilme hakkı tanıyabileceğini düzenlemiştir. Bu düzenleme, belirli gruplara tanınan bir imtiyaz olarak ortaya çıkmakta ve şirketlerin daha adil bir yönetim yapısına sahip olmalarını sağlamaktadır.
3.2.İmtiyazlı Pay Sahiplerinin Özel Kurulu
Yeni TTK m. 454, imtiyazlı pay sahiplerinin haklarını korumak amacıyla bir “imtiyazlı pay sahipleri özel kurulu” (İPSÖK) oluşturulmasını öngörmektedir. Bu kurul, imtiyazlı pay sahiplerinin haklarının ihlal edilmesini engellemek amacıyla kurulmuş bir mekanizmadır. İPSÖK, genel kurulun imtiyazlı pay sahiplerinin haklarını ihlal edecek kararlarını onaylamak zorundadır. Bu kararlar, esas sözleşme değişikliği, sermaye arttırımı ve benzeri önemli kararlar olabilir.
TTK ile İPSÖK’nun toplantı ve karar yeter sayıları da netleştirilmiştir. Esas sözleşme değişiklikleri ve sermaye arttırımı gibi kararlar için, İPSÖK’nun onayı gerekmektedir. Ayrıca, İPSÖK’nun kararları aleyhine iptal davası açılabileceği düzenlenmiş olup, bu sayede imtiyazlı pay sahiplerinin haklarını kötüye kullanmalarının önüne geçilmesi amaçlanmıştır.
4. Rüçhan Hakkında İmtiyaz
Rüçhan hakkı, pay sahiplerine, şirket sermayesinin artırılması durumunda yeni paylardan öncelikli olarak satın alma hakkı tanır. İmtiyazlı pay sahipleri, rüçhan haklarına ilişkin olarak adi pay sahiplerine kıyasla öncelikli bir hakka sahip olabilirler. Bu durum, yeni payların çıkarılması sırasında, imtiyazlı pay sahiplerinin mevcut paylarını daha kolay bir şekilde artırmalarını sağlar.
Rüçhan hakkı, özellikle şirketin büyüme ve gelişme aşamalarında, imtiyazlı pay sahiplerine sermayelerini arttırarak şirketin geleceğinde daha fazla söz sahibi olma olanağı tanır. Bu hak, şirketin büyümeye yönelik faaliyetlerinde imtiyazlı pay sahiplerinin avantajlı duruma geçmelerini sağlamak için önemli bir araçtır.
5. Diğer İmtiyazlar ve Esas Sözleşme Düzenlemeleri
İmtiyazlı pay sahiplerine tanınan haklar yalnızca yukarıda belirtilenlerle sınırlı değildir. Şirketin esas sözleşmesinde, pay sahiplerinin belirli yönetimsel haklarına da imtiyazlar eklenebilir. Bu haklar, yönetim kurulunda temsil edilme, karar alma süreçlerine katılma gibi çeşitli yönetimsel ayrıcalıkları içerebilir.
Örneğin, bazı imtiyazlı pay sahiplerine, şirketin yönetim kurulunda belirli oranda temsil edilme hakkı verilebilir. Bu düzenleme, özellikle büyük ve yönetim açısından karmaşık yapıya sahip anonim şirketlerde, pay sahiplerinin yönetimde daha etkin olmasını sağlar.
Ayrıca, imtiyazlı pay sahiplerine tanınan haklar sadece ekonomik değil, aynı zamanda yönetimsel açıdan da önemli avantajlar sunmaktadır. Esas sözleşme ile yapılan bu tür düzenlemeler, şirketin geleceği ve yönetimi üzerinde daha fazla kontrol sahibi olmak isteyen pay sahipleri için önemli fırsatlar yaratır.
Sonuç
İmtiyazlı paylar, anonim şirketlerin esnek yapısını güçlendiren ve yatırımcılara daha fazla kontrol hakkı tanıyan önemli bir araçtır. Ancak, bu imtiyazların uygulanmasında dikkat edilmesi gereken hukuki düzenlemeler bulunmaktadır. Türk Ticaret Kanunu ve Yeni Türk Ticaret Kanunu, imtiyazlı payların nasıl tanınacağı, düzenleneceği ve kullanılması gerektiği konusunda önemli hükümler içermektedir. Şirketler, esas sözleşmelerini düzenlerken bu imtiyazları dikkatlice planlamalı ve diğer pay sahiplerinin haklarına zarar vermemek için hukuki sınırlar içinde kalmalıdır. Bu sayede, imtiyazlı paylar şirketler için stratejik bir avantaj oluşturabilirken, hukuki güvenlik de sağlanmış olur.
