657 sayılı Devlet Memurları Kanunu Türkiye’deki kamu görevlilerinin hak, sorumluluk ve disiplin esaslarını düzenleyen temel yasalardan biridir. Bu kanun, devlet memurlarının görevlerini yerine getirirken uyması gereken etik kuralları, yönetmelikleri ve diğer yasal zorunlulukları belirler. Memurluk, kamu hizmetinin etkin ve verimli bir şekilde yürütülmesini sağlamak amacıyla sıkı denetimlere ve kurallara tabidir. Bu kurallara aykırı hareket eden memurlara karşı disiplin cezaları uygulanmaktadır.

Madde 125, disiplin cezalarını ve bu cezaları gerektiren fiil ve halleri detaylandıran önemli bir düzenlemedir. Bu makalede, bu düzenlemeyi derinlemesine inceleyecek ve ayrıca disiplin cezalarına ilişkin itiraz, dava süreçleri ile yargı denetimi hakkındaki hususlara da yer vereceğiz.

Madde 125 – Devlet Memurlarına Verilecek Disiplin Cezaları ve Gerektiren Fiiller

Devlet memurları, kamu görevini ifa ederken her türlü etik ve yasal yükümlülüğe uymak zorundadırlar. Kamu görevinde kusurlu davranan, görevini ihmal eden veya kamuya zarar veren bir memura çeşitli disiplin cezaları verilebilir. Bu cezaların amacı, memurun davranışlarını düzelterek kamu hizmetinin düzgün bir şekilde işlemesini sağlamak ve disiplinli bir çalışma ortamı oluşturulmasına yardımcı olmaktır.

Madde 125’te, devlet memurlarına verilecek disiplin cezaları beş gruba ayrılmaktadır:

  • A) Uyarma
  • B) Kınama
  • C) Aylıktan Kesme
  • D) Kademe İlerlemesinin Durdurulması
  • E) Devlet Memurluğundan Çıkarma

Her bir ceza, memurun işlediği fiilin ciddiyetine göre belirlenir ve cezaların uygulanma usulleri de 657 sayılı Kanun’a göre düzenlenmiştir. Aşağıda, her bir disiplin cezasının gerektirdiği fiil ve halleri ayrıntılı olarak inceleyeceğiz.

A – Uyarma Cezası ve Gerektiren Fiiller

Uyarma cezası, genellikle daha hafif fiiller veya ilk kez işlenen hatalar için uygulanan bir cezadır. Uyarma cezası, memurun görevinde veya davranışlarında daha dikkatli olması gerektiğini belirten yazılı bir uyarıdır.

Uyarma cezasını gerektiren fiil ve halleri:

  1. Görev ve Belge Kullanımındaki Düzensizlikler
    Memurun, verilen emir ve görevleri tam ve zamanında yerine getirmemesi veya resmi belge, araç ve gereçlerin korunması, kullanılması ve bakımında kayıtsızlık göstermesi.
  2. Göreve Geç Gelme veya Erken Ayrılma
    Özürsüz veya izinsiz olarak göreve geç gelmek, erken ayrılmak veya görev mahallini terk etmek, uyarma cezasını gerektirir.
  3. Tasarruf Tedbirlerine Uymamak
    Kamu kurumları, tasarruf tedbirlerini belirler. Bu tedbirlere uymamak, uyarma cezası ile sonuçlanabilir.
  4. Devlet Memuru Vakarına Aykırı Davranışlar
    Devlet memurunun topluma örnek olması beklenir. Kamu görevlisinin toplum içinde vakarına yakışmayan tutum ve davranışlarda bulunması, uyarma cezasını gerektirir.
  5. Usulsüz Müracaat ve Şikayet
    Kurumlar arası müracaatlarda veya şikayetlerde usulsüzlük yapmak, yine uyarma cezasını gerektiren fiillerdendir.

B – Kınama Cezası ve Gerektiren Fiiller

Kınama cezası, daha ciddi hatalar için verilen bir cezadır. Kınama, memurun görevinde veya davranışlarında kusurlu olduğunun yazılı olarak kendisine bildirilmesidir.

Kınama cezasını gerektiren fiil ve halleri:

  1. Görev İhlalleri
    Verilen emir ve görevlerin eksik veya zamanında yapılmaması, resmi belge ve araçların korunmaması ve gerektiği şekilde bakımının yapılmaması.
  2. Ailevi Bildirim Yükümlülükleri
    Memurun, eşinin veya reşit olmayan çocuklarının kazanç getiren sürekli faaliyetlerini kurumuna bildirmemesi.
  3. Saygısız Davranışlar
    Görev sırasında amirine veya iş arkadaşlarına karşı saygısız davranmak, sözlü veya davranışsal olarak saygısızlık etmek.
  4. Resmi Araç ve Gereçlerin Kötüye Kullanımı
    Devlete ait resmi araç, gereç veya eşyayı özel işlerde kullanmak veya kaybetmek, kınama cezası ile sonuçlanabilir.
  5. Kötü Muamele
    İş arkadaşlarına, maiyetindeki personele veya iş sahiplerine kötü muamelede bulunmak, hakaret etmek.

C – Aylıktan Kesme Cezası ve Gerektiren Fiiller

Aylıktan kesme cezası, memurun brüt aylığından belirli bir oranının kesilmesidir. Bu ceza, genellikle daha ciddi fiiller için uygulanır.

Aylıktan kesme cezasını gerektiren fiil ve halleri:

  1. Kasıtlı Görev İhlalleri
    Verilen görevlerin kasıtlı olarak yapılmaması, görevle ilgili araçların kötüye kullanılması.
  2. Göreve Gelememe
    Özürsüz olarak bir veya iki gün göreve gelmeme.
  3. Yalan Beyan
    Görevle ilgili kişilere yalan beyanda bulunmak.
  4. Saygısızlık ve İtirazlar
    Görevde amire karşı saygısızlık etmek veya verilen emirlere itiraz etmek.

D – Kademe İlerlemesinin Durdurulması ve Gerektiren Fiiller

Kademe ilerlemesinin durdurulması, memurun belirli bir süre boyunca mevcut kademesinde ilerlemesinin durdurulması anlamına gelir. Bu ceza, daha ciddi fiiller için uygulanır.

Kademe ilerlemesinin durdurulması cezasını gerektiren fiil ve halleri:

  1. Alkollü İçki Tüketimi ve Sarhoşluk
    Göreve sarhoş gelmek, görev mahallinde alkollü içki içmek.
  2. Çıkar Sağlama
    Görevle ilgili olarak çıkar sağlamak, menfaat elde etmek amacıyla hareket etmek.
  3. Hakaret ve Aşağılayıcı Davranışlar
    Amirine veya maiyetindekilere karşı hakaret etmek veya aşağılayıcı fiil ve hareketlerde bulunmak.

E – Devlet Memurluğundan Çıkarma ve Gerektiren Fiiller

Devlet memurluğundan çıkarma cezası, en ağır disiplin cezasıdır ve memurun kamu görevinden tamamen uzaklaştırılmasını gerektirir. Bu ceza, en ciddi disiplin suçlarını içeren fiiller için uygulanır.

Devlet memurluğundan çıkarma cezasını gerektiren fiil ve halleri:

  1. Huzur ve Çalışma Düzenini Bozmak
    Siyasi amaçlarla kamu hizmetinin yürütülmesini engellemek, grev veya boykot gibi eylemlere katılmak.
  2. Resmi Bilgilerin Sızdırılması
    Devlete ait gizli veya stratejik bilgileri izinsiz açıklamak.
  3. Yüz Kızartıcı Suçlar
    Devlet memurluğuyla bağdaşmayan, yüz kızartıcı ve utanç verici suçlarda bulunmak.

Disiplin Cezalarına İtiraz ve Dava Süreci

Disiplin cezalarına karşı itiraz ve dava süreci, devlet memurlarının yasal haklarının korunmasını sağlamak amacıyla düzenlenmiştir. Bu süreçte memurların disiplin cezalarını hukuka uygun bir şekilde denetletme hakları bulunmaktadır.

1. İtiraz Süreci

Devlet memurlarına verilen disiplin cezaları, belirli hukuki süreçlere tabidir. Bir memur, kendisine verilen disiplin cezasını adil bulmazsa, itiraz etme hakkına sahiptir. Ayrıca, disiplin cezasının uygulanmasının ardından memur, cezanın iptali için dava açabilir.

İtiraz Süreci

Disiplin cezasının verilmesiyle ilgili bir itiraz süreci başlamaktadır. Memurlar, kendilerine verilmiş olan disiplin cezalarına itiraz etmek için ilgili disiplin kuruluna başvurabilirler. İtirazın ardından disiplin kurulunun verdiği karar, memurun itirazının geçerli olup olmadığını belirler. Eğer disiplin kurulunun kararı olumsuz olursa, memur, idari yargıya başvurabilir. İdari yargı, memurun savunma hakkı ve cezanın uygulanması sürecini denetler.

Savunma Hakkı

Devlet memurları, 657 sayılı Kanun’un 130. maddesi uyarınca, kendilerine disiplin cezası verilmeden önce savunmalarını yapma hakkına sahiptir. Bu hak, memurun adil bir şekilde değerlendirilmesi için önemlidir. Savunma yapılmadan cezaların verilmesi, hukuki bir hata oluşturur ve memurun haklarını ihlal eder.

Madde 130’da yer alan düzenlemelere göre, memura verilen süre içerisinde savunma yapmaması durumunda, savunma hakkından vazgeçmiş sayılır. Bu durumda, disiplin cezası verilmesi süreci engellenemez. Ancak memurun savunma hakkını kullanması, cezaların adil bir şekilde uygulanması açısından kritik bir öneme sahiptir.

Savunma Hakkının Önemi

Savunma hakkı, bir kişinin suçlandığında kendisini savunabilmesi için temel bir haktır. Devlet memurları için de bu hak, disiplin cezasına tabi tutulmadan önce oldukça önemli bir yere sahiptir. Memurun savunma yapabilmesi, cezaların sadece fiil ve hareketlere dayalı olarak değil, aynı zamanda memurun görüşleriyle birlikte değerlendirilen bir süreçle uygulanmasını sağlar. Savunma hakkının ihlal edilmesi durumunda, disiplin cezasının hukuki geçerliliği sorgulanabilir.

  • İtiraz Süresi: Cezanın tebliğinden itibaren 7 gün içinde itiraz yapılmalıdır.
  • İtiraz Makamı: Memurun itirazını değerlendirecek olan makam, cezayı veren amirdir.
  • İtirazın Değerlendirilmesi: İtiraz, amir tarafından değerlendirilir ve gerekirse ceza değiştirilebilir veya iptal edilebilir.

2. Dava Süreci

Devlet memurları, kendilerine verilen disiplin cezalarının hukuka aykırı olduğunu düşündüklerinde, belirli bir dava süreci aracılığıyla bu cezaların iptalini talep edebilirler. Bu süreç, adil bir yargılama hakkının teminatı olarak oldukça önemlidir. Disiplin cezalarına karşı açılacak davalar, idari yargı organları tarafından incelenir ve hukuki denetim sağlanır. Devlet memurları, disiplin cezalarının iptali için başvurabilecekleri bir dizi idari yargı yoluna sahiptir.

Dava Süreci ve İdari Yargı

657 sayılı Devlet Memurları Kanunu, devlet memurlarının disiplin cezalarına karşı açacakları davaların usulünü belirlemiştir. Disiplin cezalarına karşı açılacak davalar, idari yargı kapsamında görülür. Bu, idarî işlemlerin yargı denetimine tabi olduğu bir süreçtir. İdari yargı, devletin işlemlerini ve düzenlemelerini, hukuka uygunluk açısından denetler.

İdari Mahkemeye Başvuru

Devlet memuru, disiplin cezasını hukuka aykırı buluyorsa, cezaya karşı başvurabileceği ilk mercidir İdare Mahkemesi. Devlet memurunun disiplin cezasına karşı başvurabileceği idari mahkeme, ilgili disiplin cezasının verilmesiyle ilgili olarak yetkili olan idari yargı organıdır.

  • Başvuru Süresi: İdari mahkemeye başvurular, disiplin cezasının memura tebliğ edilmesinin ardından belirli bir süre içinde yapılmalıdır. Bu süre genellikle 60 gündür. 60 gün içinde başvuru yapılmadığı takdirde dava hakkı kaybedilir.

Davada Değerlendirilen Unsurlar

İdari mahkeme, disiplin cezasının hukuka uygunluğunu değerlendirirken aşağıdaki faktörleri göz önünde bulundurur:

  1. Disiplin Cezasının Hukuka Uygunluğu: Disiplin cezasının verilmesi, belirlenen disiplin suçuna dayalı mı, cezalandırma için hukuki dayanak var mı? Ceza, memurun eylemine uygun mu?
  2. Savunma Hakkının İhlali: Disiplin cezası verilmeden önce memurun savunma hakkı verilmiş mi? Eğer savunma hakkı ihlal edilmişse, ceza hukuken geçersiz sayılabilir.
  3. Usul Hataları: Disiplin soruşturması ve karar süreci sırasında herhangi bir usul hatası yapılmış mı? Usul hataları, verilen cezanın iptal edilmesine yol açabilir.
  4. Ceza Oranının Uygunluğu: Verilen cezanın, işlenen fiil ile orantılı olup olmadığı incelenir. Örneğin, küçük bir hata nedeniyle ağır bir ceza verilmişse, mahkeme bu durumu dikkate alır.
  5. Memurun Savunması: Memurun sunduğu savunmalar dikkate alınmış mı? Savunma hakkı kullanıldıysa ve geçerli bir gerekçe ile itirazda bulunulmuşsa, bu durum mahkeme tarafından değerlendirilir.

Mahkeme Kararı

İdari yargı organı, disiplin cezasına karşı açılan davayı inceledikten sonra şu kararları verebilir:

  • İptal Kararı: Mahkeme, disiplin cezasının hukuka aykırı olduğuna karar verirse, cezanın iptaline hükmeder. Bu durumda, memur aleyhine verilen ceza geçersiz sayılır ve memur eski görevine geri dönebilir.
  • Ceza İptali ve Tazminat Kararı: Mahkeme, disiplin cezasının iptaliyle birlikte, memurun uğradığı mağduriyetin tazminine karar verebilir.
  • Red Kararı: Mahkeme, disiplin cezasının hukuka uygun olduğunu ve iptal edilmemesi gerektiğini belirlerse, cezanın geçerliliği devam eder.

Mahkeme Kararının Uygulanması

İdare mahkemesinin verdiği karar bağlayıcıdır. Mahkeme, disiplin cezasının iptaline karar verdiğinde, ilgili kurum bu kararı uygulamak zorundadır. İdari mahkemeye başvurulmuş ve verilen ceza iptal edilmişse, memurun eski görevine devam etme hakkı doğar.

Eğer mahkeme, disiplin cezasının hukuka uygun olduğunu belirlerse, verilen ceza kesinleşir ve memurun cezalandırılmasına devam edilir.

Tazminat Talebi

Disiplin cezasının verilmesi, memurun maaşını veya statüsünü etkileyebilir. Eğer mahkeme, verilen cezanın haksız olduğuna karar verirse, memur, yargılama giderleri ve tazminat talebinde bulunabilir. Tazminat, disiplin cezasının memurun haklarını ihlal etmesi durumunda söz konusu olabilir.

İtiraz Süreci ve Yönetimsel Denetim

657 sayılı Devlet Memurları Kanunu’na göre, disiplin cezalarına karşı, doğrudan idari yargıya başvurmadan önce memurlar, cezaya itiraz etme hakkına sahiptir. Bu süreç de memurun savunma hakkını kullanabilmesi adına önemlidir.

İtiraz Süreci:

  • İtiraz Başvurusu: Memur, disiplin cezasını alan kurumun üst yönetimine veya yetkili disiplin kuruluna başvurarak cezanın kaldırılmasını veya hafifletilmesini talep edebilir.
  • İtirazın Değerlendirilmesi: Başvuru yapılan yönetim organı, başvuruyu inceleyerek karar verir. Bu itiraz süreci, disiplin cezasının iptali için doğrudan bir yargı yolu değildir, ancak memurun cezayı değerlendiren yetkili merciye başvuru hakkı tanınır.

Eğer itiraz sonucunda memurun talebi reddedilirse, idari yargıya başvurma hakkı doğar. Bu noktada, disiplin cezasının hukuka uygunluğu, mahkeme tarafından denetlenir.

3. Ceza Yürütülmesinin Durdurulması

Mahkeme, disiplin cezasının yürütülmesini geçici olarak durdurabilir. Bu karar, yargı denetimi sürecinde memurun mağduriyetini önlemeye yönelik bir önlem olarak uygulanır.

Sonuç

Memurlar, kamu görevlerini yerine getirirken belirli etik kurallara, sorumluluklara ve mevzuata uymak zorundadırlar. Devletin düzgün işleyişinin ve kamu hizmetlerinin sağlıklı bir şekilde yürütülmesinin teminatı, memurların disiplin suçlarıyla mücadele etmektir. 657 sayılı Devlet Memurları Kanunu, memurların işleyebileceği disiplin suçlarını açıkça tanımlamakta ve bu suçlara uygulanacak disiplin cezalarını belirlemektedir. Kamu görevini kötüye kullanmamak, devletin güvenini sarsmamak ve etik kurallara uymak, memurun en önemli sorumlulukları arasında yer alır.