I. Giriş

Sermaye Piyasası Kanunu (SPK), Türkiye’deki sermaye piyasalarının düzenlenmesi ve denetlenmesine ilişkin önemli bir hukuki çerçeve sunar. Bu kanun, özellikle yatırımcıların haklarını korumak, piyasaların güvenilirliğini sağlamak ve finansal sistemin şeffaflığını artırmak amacıyla birçok düzenleme içerir. SPK’nın 107. maddesi, borsa manipülasyonu gibi piyasa bozucu işlemleri düzenleyen ve cezai sorumluluk getiren bir hüküm olarak, piyasa düzeninin sağlanmasında kritik bir öneme sahiptir.

Kamu oyunda “yetkisiz yatırım tavsiyesi verme” olarak bilinen bu suç türü; vatandaşların son yıllarda borsa faaliyetlerine olan eğilimlerinin artması ile sıklıkla karşılaşılan bir durum haline gelmiştir. TCK m.158’de sayılan “Nitelikli Dolandırıcılık” suçuna karşı özel düzenleme statüsündedir.

SPK m.107, piyasa manipülasyonunu yasaklayan ve buna ilişkin cezai yaptırımlar getiren bir düzenleme olup, sermaye piyasasının güvenliğini ve şeffaflığını koruma amacını taşır. Bu makalede, SPK m.107’nin kapsamı, tanımladığı suçlar, cezai yaptırımlar ve uygulama pratiği üzerinde kapsamlı bir değerlendirme yapılacaktır.

II. SPK m.107’nin Hukuki Çerçevesi ve Amacı

Sermaye Piyasası Kanunu’nun 107. maddesi, “piyasa manipülasyonu”na ilişkin düzenlemeleri içermektedir. SPK m.107’nin temel amacı, finansal piyasalarda adaletin sağlanması ve yatırımcıların korunmasıdır. Bu madde, sermaye piyasasında gerçekleşebilecek manipülatif davranışları engellemeyi hedefler. Bu tür davranışlar, özellikle piyasa fiyatlarının yanıltıcı bir şekilde etkilenmesine yol açar ve piyasa katılımcılarının haksız kazanç elde etmelerine neden olabilir.

1. İşlem Bazlı Piyasa Dolandırıcılığı (6362 sayılı SPK md. 107/1)

İşlem bazlı piyasa dolandırıcılığı 6362 sayılı SPK’nun 107 nci maddesinin birinci fıkrasında (107/1) düzenlenmiştir. Bu düzenleme uyarınca; “sermaye piyasası araçlarının fiyatlarına, fiyat değişimlerine, arz ve taleplerine ilişkin olarak yanlış veya yanıltıcı izlenim uyandırmak amacıyla alım veya satım yapanlar, emir verenler, emir iptal edenler, emir değiştirenler veya hesap hareketleri gerçekleştirenler” hakkında 3 yıldan 5 yıla kadar hapis ve beş bin günden on bin güne kadar adli para cezası verileceği, ancak bu suçtan dolayı verilecek olan adli para cezasının miktarının suçun işlenmesi ile elde edilen menfaatten az olamayacağı hükme bağlanmıştır.

2. Bilgi Bazlı Piyasa Dolandırıcılığı (6362 sayılı SPKn md. 107/2)

6362 sayılı SPK’nun 107 nci maddesinin ikinci fıkrasında (107/2), aynı maddenin birinci fıkrasında öngörülen işlem bazlı piyasa dolandırıcılığına paralel olarak, sermaye piyasası araçlarının fiyatlarını, değerini ve yatırımcıların kararlarını etkileyebilecek bilgiye dayanan bazı fiiller cezai müeyyideye bağlanmıştır. Bu düzenleme uyarınca, “sermaye piyasası araçlarının fiyatlarını, değerlerini veya yatırımcıların kararlarını etkilemek amacıyla yalan, yanlış veya yanıltıcı bilgi veren, söylenti çıkaran, haber veren, yorum yapan veya rapor hazırlayan ya da bunları yayan ve bu suretle menfaat sağlayan” kişilerin 3 yıldan 5 yıla kadar hapis ve beş bin güne kadar adlî para cezası ile cezalandırılacağı hükme bağlamıştır.

SPK m.107, piyasa manipülasyonunun yalnızca bireysel yatırımcıları değil, genel olarak ekonomik düzeni tehdit edebileceğini vurgular. Bu nedenle, kanun, manipülasyonların önüne geçmek için kapsamlı bir düzenleme ve denetim mekanizması oluşturmuştur.

III. SPK m.107’nin Maddelerinin Analizi

A. Piyasa Manipülasyonu Suçunun Tanımı

SPK m.107’nin ilk fıkrasında, piyasa manipülasyonu, piyasa fiyatlarını veya bir sermaye piyasası aracının arz ve talep dengelerini haksız bir şekilde etkileyen tüm işlemler olarak tanımlanmıştır. Bu suç, yalnızca piyasaların düzenini bozmakla kalmaz, aynı zamanda yatırımcıların güvenini de sarsar. Piyasa manipülasyonunun kapsamı, farklı şekillerdeki manipülatif faaliyetleri içine alır.

Piyasa manipülasyonu;

  • Fiyatları yapay şekilde yükseltme veya düşürme,
  • Gerçek olmayan işlemler yaparak fiyatları etkileme,
  • Yanıltıcı bilgiler yayıp piyasa fiyatlarını değiştirme gibi faaliyetleri içerir.

B. Manipülasyonun Türleri

SPK m.107, piyasa manipülasyonunu çeşitli türlerde tanımlar ve bunlar için cezai yaptırımlar öngörür. Başlıca manipülasyon türleri şunlardır:

  1. Yalan Beyanlar ve Yanıltıcı Haberler Yaymak: Manipülatörler, yatırımcıları yanıltıcı bilgilerle veya yanlış beyanlarla etkileyerek bir hisse senedinin fiyatını artırabilir veya düşürebilirler. Örneğin, bir şirketin kar beklentileri hakkında gerçeği yansıtmayan haberler yayılarak, fiyatlar yapay bir şekilde yükseltilebilir.
  2. Gerçek Olmayan İşlemler Yapmak (Wash Trading): Bu tür manipülasyon, aslında bir alım-satım işlemi yapılmadan sadece fiyatları etkilemek amacıyla yapılan işlemlerdir. Manipülatörler, büyük hacimli işlemler yapıyormuş gibi görünür, ancak alım ve satımlar birbirini dengeleyerek gerçek bir değişim oluşturmaz.
  3. Pompala ve Boşaltma (Pump and Dump): Manipülatörler, belirli bir hisseyi düşük fiyatlardan alarak, fiyatını yapay olarak yükseltir ve ardından bu fiyat artışı ile kar elde etmek için satış yaparlar. Fiyat yükseldikten sonra diğer yatırımcılar da alım yaparak bu fiyat artışından faydalanmak isterler, ancak manipülatörler satışı gerçekleştirip kazanç sağladıktan sonra, fiyat hızlıca düşer.
  4. Fiyat Yönlendirme (Marking the Close): Piyasanın kapanış saati yaklaşırken, belirli bir hisseye büyük alımlar yapılarak fiyatların yükselmesi sağlanır ve bu yükselme, diğer yatırımcıların yanıltılmasına sebep olabilir.

C. Cezai Yaptırımlar

SPK m.107, piyasa manipülasyonuna yönelik cezai yaptırımlar öngörür. Bu yaptırımlar, manipülasyonu gerçekleştiren kişilerin, finansal piyasada güveni sarsmalarına ve haksız kazanç sağlamalarına engel olmak amacıyla düzenlenmiştir.

Cezai yaptırımlar:

  • Hapis Cezası: Piyasa manipülasyonunu gerçekleştiren kişilere, 3 yıldan 5 yıla kadar hapis cezası verilebilir. Bu ceza, manipülasyonun büyüklüğüne ve etkisine bağlı olarak değişebilir.
  • Para Cezası: Ayrıca, manipülasyon suçuna karışan kişiler, önemli miktarda para cezası ile de cezalandırılabilirler.
  • Yatırımcıların Korunması: Cezai yaptırımlar, yalnızca manipülatörleri değil, aynı zamanda piyasaların genel güvenliğini de korumayı hedefler.

D. Etkin Pişmanlık

6362 sayılı Sermaye Piyasası Kanununun 107. maddesinin birinci fıkrasında sayılan ve “işlem bazlı piyasa dolandırıcılığı” adı altında kabul edilen suç ile ilgili olarak aynı kanunun üçüncü fıkrasında etkin pişmanlık hükümleri düzenlenmiştir. Buna göre; beş yüz bin Türk Lirasından az olmamak üzere, elde ettiği veya elde edilmesine sebep olduğu menfaatin iki katı miktarı kadar parayı, Hazineye;
a) Henüz soruşturma başlamadan önce ödediği takdirde, hakkında cezaya hükmolunmaz.
b) Soruşturma evresinde ödediği takdirde, verilecek ceza yarısı oranında indirilir.
c) Kovuşturma evresinde hüküm verilinceye kadar ödediği takdirde, verilecek ceza üçte biri oranında indirilir.

Bununla birlikte yetkisiz yatırım tavsiyesi veren ve maddenin ikinci fıkrasında tanımlanan suç tipi ile ilgili herhangi bir etkin pişmanlık müessesesi yoktur.

E. Sermaye Piyasası Kurulu’nun Görevleri ve Denetim

Sermaye Piyasası Kurulu (SPK), piyasa manipülasyonlarını izlemek ve denetlemekle sorumlu olan temel kurumdur. SPK, sermaye piyasasının düzenini sağlamak için piyasa hareketlerini sürekli olarak izler ve gerekirse manipülasyonlara karşı işlem başlatır. SPK, manipülatif faaliyetleri tespit ettiklerinde, hem idari hem de cezai yaptırımlar uygulayabilir.

IV. SPK m.107’nin Uygulama Pratiği

SPK m.107, teorik olarak piyasa manipülasyonlarını yasaklamakla birlikte, pratikte uygulama oldukça karmaşık olabilir. Manipülatif faaliyetlerin tespiti, genellikle birden fazla göstergenin analiz edilmesini gerektirir. Bunun için SPK, veri analiz araçları, piyasa izleme sistemleri ve yatırımcı şikayetlerini dikkate alarak düzenli olarak piyasa denetimleri yapar.

A. Manipülasyonun Tespiti

Piyasa manipülasyonu tespiti için kullanılan yöntemler şunlardır:

  • Hisse Senedi Fiyatlarının Anormal Hareketleri: Fiyatların aniden, herhangi bir temel değişiklik olmaksızın büyük oranda yükselmesi veya düşmesi, manipülasyon belirtisi olabilir.
  • İşlem Hacminin Artması: Hacim artışları, özellikle belirli bir hisseye yönelik anormal bir ilgi olduğunu gösterebilir.
  • Yanıltıcı Bilgilerin Yayılması: Sosyal medya, finansal haberler ve diğer mecralarda yayılan asılsız bilgiler, piyasa manipülasyonuna işaret edebilir.

B. SPK’nın Yaptırımları

SPK, piyasadaki manipülasyonları tespit ettikçe, cezai ve idari yaptırımlar uygular. Bu yaptırımlar, manipülasyonu yapan kişi veya kurumlara yönelik olarak şu şekilde olabilir:

  • Yatırımcıları bilgilendiren uyarılar,
  • Menkul kıymetlerin işlemden men edilmesi,
  • Cezai takibat başlatılması.

V. Sonuç

Sermaye Piyasası Kanunu’nun 107. maddesi, Türkiye’deki sermaye piyasalarının güvenliğini ve şeffaflığını koruma amacı güder. Piyasa manipülasyonunu önlemek için geliştirilmiş olan düzenlemeler, hem yatırımcıların hem de ekonomik sistemin korunmasına katkı sağlar. Ancak, piyasa manipülasyonunun tespiti ve engellenmesi, zaman alıcı ve karmaşık bir süreçtir. Bu sebeple, hem SPK’nın denetim mekanizmalarının etkinliği hem de piyasa katılımcılarının hukuki sorumluluklarının bilincinde olmaları büyük önem taşır.

Söz konusu suç şikayete tabi değildir. Bununla birlikte özellikle ikinci fıkrada belirtilen failin söz konusu işlemden menfaatinin bulunması hususu suçun unsuru olarak sayılmıştır. Ancak bu menfaatin maddi olması gerekmemektedir. Kişilerin manipülatif eylemlerle kendisine portföy sağlaması, yahut ayni diğer tüm menfaatlerde suçun işlendiğinin kabulü için yeterli olacaktır.

Borsa manipülasyonu, yalnızca yatırımcıları değil, aynı zamanda piyasanın genel işleyişini de tehdit eden ciddi bir suçtur. Bu sebeple, SPK m.107’nin uygulanabilirliği, piyasa güvenliğinin sağlanması ve şeffaf bir finansal sistem için hayati öneme sahiptir.